Thiên nga đen (xuất bản năm 2010) cung cấp những hiểu biết sâu sắc về cách nhìn nhận sự ngẫu nhiên và những hạn chế mà chúng ta gặp phải khi đưa ra dự đoán. Phụ thuộc vào trực giác, quá tự tin vào những thứ đã biết và luôn có xu hướng tìm kiếm những thông tin ủng hộ những gì mà mình tin tưởng. Là những cạm bẫy tư duy khiến cho chúng ta đưa ra các dự đoán, quyết định sai lầm, và đôi khi dẫn đến hiện tượng “Thiên nga đen”, sự cố được cho là không thể xảy ra nhưng lại xác lập lại hiểu biết của chúng ta về thế giới.
Quyển sách này dành cho ai?
- Bất kì ai có công việc liên quan đến phân tích biểu đồ và xu hướng.
- Bất kỳ ai quan tâm đến cách họ có thể giảm thiểu nguy cơ rủi ro.
- Bất cứ ai quan tâm đến nhận thức luận.
Về tác giả Nassim Nicholas Taleb là một trong những nhà kinh tế học nhà tư tưởng hiện đại xuất sắc nhất nhiều công trình do ông viết được đánh giá cao. Đơn cử như cuốn “Fooled by Randomness” tạm dịch, bị ngẫu nhiên đánh lừa. Taleb cũng có nhiều bài viết đã được đăng trong các tạp chí và tập san nổi tiếng. Ngoài ra, ông còn là một trader tài giỏi.
Bạn học được gì từ cuốn sách này?
Lý do tại sao mù quáng bám vào niềm tin của mình lại gây ra tai họa. Cuốn thiên nga đen của Nassim Nicholas Taleb
hướng đến việc khám phá bản chất của những việc mà ta vẫn nghĩ chỉ là những sự kiện ngẫu nhiên cũng như những cạm bẫy tư duy khiến chúng ta quá xem trọng tiểu tiết mà bỏ lỡ bức tranh tổng thể. Nassim Nicholas Taleb gọi những sự kiện ngẫu nhiên thường để lại những hậu quả sâu sắc cho các cá nhân và thậm chí toàn xã hội là những “Thiên nga đen” ngoài việc giúp chúng ta hiểu rõ hơn về những thiếu sót khi đưa ra các dự đoán Nassim Nicholas Taleb còn đưa ra những lời khuyên để chúng ta có thể nhận ra khi nào thì sự phán xét của bản thân bị che khuất bởi kỳ vọng khớp thông tin vào những câu chuyện lọt tai, dễ hiểu. Khi đọc cuốn sách, bạn sẽ học được cách phân biệt đâu là kiến thức thật, đâu chỉ là tín hiệu nhiễu và cách tận dụng sự ngu dốt của mình tốt hơn bạn sẽ học được tại sao suy nghĩ như một con gà tây? Lại có thể gây hại cho mình. Bạn cũng sẽ tìm ra lý do tại sao các mối đe dọa lớn nhất đối với một sòng bạc. Có thể lại không liên quan gì đến chuyện cờ bạc. Cuối cùng bạn sẽ khám phá ra rằng biết được mình không biết gì, có thể cứu bạn khỏi đánh mất gia tài, đã dành dụm cả đời. “Thiên nga đen” là những sự kiện được cho là không thể xảy ra. Nhưng bằng cách tài tình nào đó lại xảy ra. Con người có khả năng đặc biệt trong việc kết hợp và chuyển tất cả các thông tin rời rạc nhận được từ môi trường sống thành các thông tin có ý nghĩa và liên quan tới nhau, tài năng này cho phép chúng ta tạo ra các phương pháp khoa học triết lí về bản chất của sự sống và phát minh ra các mô hình toán học phức tạp, nhưng việc chúng ta có khả năng phản ánh và sắp xếp thế giới xung quanh không đồng nghĩa với việc chúng ta giỏi làm việc đó, bởi một điều chúng ta có những niềm tin hạn hẹp quá đóng về thế giới, một khi chúng ta có ý tưởng nào đấy về cách thế giới vận hành. Chúng ta thường bầu víu vào nó mà không chịu tiếp nhận những tri thức mới. Nhưng vì những hiểu biết của con người ngày càng phát triển và tiến bộ, lối tiếp cận bảo thủ này sẽ không còn có ý nghĩa, ví dụ cách đây khoảng hai trăm năm các bác sĩ và các nhà khoa học đã vô cùng tự tin vào kiến thức của họ về y học nhưng ngày nay sự tự tin của họ có vẻ lố bịch, chỉ cần tưởng tượng rằng bạn đến gặp bác sĩ và mô tả các triệu chứng của bệnh cảm lạnh thông thường. Và bạn được đưa một toa thuốc dùng rắn và đỉa để chữa bệnh. Quá cố chấp với niềm tin của mình, khiến ta không còn tỉnh táo nhận thức được bản chất đúng sai của các thông tin đi trái với những gì. Mà xưa nay ta vẫn biết ví dụ làm sao để hiểu được các loại thuốc chữa bệnh nếu bạn không biết được sự tồn tại của loài vi trùng gây bệnh. Bạn có thể đưa ra một lời giải thích về căn bệnh nhưng chắc chắn nó sẽ sai do thiếu sót thông tin quan trọng tính võ đoán này có thể dẫn đến những bất ngờ lớn. Chúng ta đôi khi ngạc nhiên bởi các sự kiện diễn ra. Không phải vì chúng ngẫu nhiên mà bởi vì tầm nhìn của chúng ta quá hạn hẹp. Những bất ngờ như vậy được gọi là những “Thiên nga đen” và chúng nhắc nhở ta phải xem xét lại toàn bộ thế giới quan của mình. Trước khi ai đó nhìn thấy “Thiên nga đen”, mọi người cho rằng mọi con Thiên nga đều có màu trắng, chính vì điều này tất cả những mô tả và trí tưởng tượng của họ về loài thiên nga đều là thiên nga trắng vì vậy khi họ phát hiện ra “Thiên nga đen”, những hiểu biết cơ bản của họ về loài thiên nga bị biến đổi. Như bạn sẽ thấy, những hiện tượng “Thiên nga đen” đôi lúc lại chẳng hại ai, nhưng đôi lúc lại có tác động thay đổi cuộc đời bạn. Ví dụ như khi bạn bị mất tất cả, chỉ vì một cuộc sụp đổ thị trường chứng khoán, Hiện tượng “Thiên nga đen” có thể có những hậu quả động trời đối với những ai không nhận thức được chúng. Ảnh hưởng của “Thiên nga đen” hoàn toàn khác nhau đối với mỗi người, có người sẽ bị ảnh hưởng mạnh mẽ bởi hiện tượng này, nhiều người lại hầu như không bị tác động gì. Sức ảnh hưởng của nó tới đâu được xác định chủ yếu bằng lượng thông tin liên quan bạn tiếp nhận được, bạn càng có nhiều thông tin, xác suất bạn gặp “Thiên nga đen” càng ít. Và và nếu bạn càng thiếu hiểu biết, bạn sẽ càng có rủi ro cao. Điều đó có thể thấy ở các viễn cảnh sau. Hãy tưởng tượng bạn đặt cược vào chú ngựa yêu thích của bạn tên là “OKAMI” với thể chất “OKAMI”, các kỹ năng của người cầm cương và những đối thủ yếu kém. Bạn tin rằng “OKAMI” là đặt cược an toàn nhất và liều đặt mọi thứ mình có vào con “OKAMI” bây giờ tưởng tượng bạn sẽ ngạc nhiên thế nào khi tiếng súng bắt đầu cuộc thi vang lên và không chỉ không chịu rời khỏi cửa chuồng mà còn nằm gục xuống trên đường đua, đây chính là hiện tượng “Thiên nga đen”. Những thông tin bạn thu thập được cho bạn niềm tin rằng là “OKAMI” lựa chọn hoàn hảo cho chức vô địch. Tuy nhiên, bạn đã mất mọi thứ khi cuộc đua vừa bắt đầu, nhưng hiện tượng này không phải là một bi kịch đối với tất cả mọi người. Ví dụ chủ sở hữu “OKAMI” lại thu về một khoản tài sản lớn bằng cách đặt cược vào con ngựa đối thủ hay cá cược rằng ngựa của mình sẽ thua không giống bạn. Ông ta có nhiều thông tin hơn, ông ta biết rằng “OKAMI” sẽ đình công để phản đối việc bị ngược đãi. Chỉ một thông tin nhỏ đã cứu ông ta thoát khỏi hiện tượng “Thiên nga đen”. “Thiên nga đen” có ảnh hưởng rất khác nhau đến mỗi đối tượng, thay vì chỉ ảnh hưởng đến một vài cá nhân, Đôi khi hiện tượng này ảnh hưởng đến toàn bộ xã hội. Khi điều này xảy ra tức là những “Thiên nga đen” sẽ thay đổi cách thế giới vận hành và tác động lên nhiều lĩnh vực của xã hội như triết học, thần học và vật lý, ví dụ khi phát hiện ra rằng trái đất không phải là trung tâm của vũ trụ hệ quả để lại rất to lớn khám phá của ông là thách thức đối với uy quyền của công giáo đang thống trị và cả tính chính xác của bản thân kinh thánh tóm lại chính thiên nga đen này đã giúp xã hội châu Âu bước sang một trang mới. Chúng ta đang rất dễ dàng bị lừa dối. Thậm chí bởi những lý luận logic cơ bản nhất. Mặc dù con người là loài động vật thông minh nhất trên hành tinh vẫn còn một chặng đường dài phải đi. Trước khi chúng ta phát triển vượt bậc và loại bỏ hết tất cả những thói quen xấu. Thói quen thường được tạo dựng dựa trên những hành động diễn ra trong quá khứ. Trong khi chúng ta thường tin rằng quá khứ là nền tảng cho tương lai, thì điều này hoàn toàn là một sự sai lầm. Nó khiến ta dễ mắc phải sai lầm, chỉ đơn giản vì có quá nhiều yếu tố chưa được tiết lộ trong quá khứ, nhưng những yếu tố đó sẽ quyết định mạnh mẽ trong tương lai. Ví dụ hãy tưởng tượng bạn là một con gà tây đang sống ở nông trại hàng ngày những người nông dân cho bạn ăn cho phép bạn tự do dạo chơi và xây một cái chuồng xinh đẹp cho bạn sống, nếu sử dụng những dữ liệu quá khứ như thế không có lý do gì để tin rằng ngày mai sẽ khác than ơi, ngày mai là lễ tạ ơn, và bạn bị xử trảm, bị nhồi đầy những loại gia vị, ném vào lò lửa và bị nuốt chửng bởi những người trước đó đã cho bạn ăn, ví dụ này cho thấy. Nếu chúng ta tin rằng có thể dự đoán về tương lai dựa trên những hiểu biết trong quá khứ thì đó là một sai lầm với hậu quả thảm khốc. Một sai lầm tương tự đó là sự thiên vị niềm tin chúng ta thường tìm kiếm các bằng chứng cho những niềm tin đã hình thành trong chúng ta. Thậm chí đến mức mà chúng ta sẵn sàng bỏ qua bất cứ bằng chứng nào đi ngược lại niềm tin đó. Khi chúng ta gặp phải những thông tin trái với những gì chúng ta tin tưởng. Chúng ta thường không chấp nhận chúng và thậm chí nhiều khả năng sẽ không tiếp tục tìm hiểu thêm, nếu tiếp tục tìm hiểu, chúng ta có thể tìm ra sự thật hoàn toàn trái ngược với những gì mà mình luôn luôn tin tưởng. Ví dụ, nếu bạn tin rằng biến đổi khí hậu là một âm mưu, nhưng sau đó bạn được xem một bộ phim tài liệu có tên là chứng cứ không thể phủ nhận của biến đổi khí hậu điều này nhiều khả năng sẽ làm bạn khó chịu, sau đó bạn lên mạng tìm kiếm thông tin trên các trang web để hiểu hơn về vấn đề này. Có thể bạn sẽ gõ từ khóa cho lừa bịp biến đổi khí hậu, mà không phải là bằng chứng ủng hộ và phản đối biến đổi khí hậu tóm lại mặc dù cả hai lý luận logic trên đều là sự ngụy biện nhưng chúng ta không thể làm được gì khác nó đơn giản đã là bản chất của chính chúng ta. Cách mà não bộ phân loại thông tin làm cho dự đoán của chúng ta cực kỳ khó chính xác. Trong quá trình tiến hóa, bộ não con người phát triển theo cách thức nhất định để phân loại thông tin. Mặc dù đây là điều tuyệt vời để sống sót trong tự nhiên, khi chúng ta. Khi chúng ta cần phải học hỏi và thích nghi nhanh chóng với môi trường nguy hiểm xung quanh. Nhưng lại là điều khủng khiếp trong môi trường phức tạp ngày nay. Ví dụ, một trong những cách mà chúng ta không phân loại đúng thông tin được gọi là tường thuật thông tin sai. Khi chúng ta mô tả tình hình hiện tại của mình điều này là do chúng ta đang phải đối mặt với lượng lớn thông tin mỗi ngày để làm cho những thông tin tiếp nhận có ý nghĩa não của chúng ta chỉ lựa chọn những thông tin quan trọng để xem xét ví dụ trong khi bạn có thể nhớ được bạn đã ăn gì trong bữa sáng hôm nay nhưng chưa chắc bạn đã nhớ được màu sắc những đôi giày của những người qua đường bạn đã gặp trên đường tới trường hay tới nơi làm việc. Để ý nghĩa hóa các thông tin tiếp nhận không liên quan chúng ta biến chúng thành một câu chuyện mạch lạc ví dụ khi suy nghĩ về cuộc sống của riêng mình bạn có thể chọn các sự kiện có ý nghĩa nhất định và bạn sắp xếp các sự kiện đó thành một câu chuyện để giải thích. Làm thế nào bạn trở thành con người như hiện tại. Ví dụ bạn yêu âm nhạc vì mẹ của bạn thường hát những bài hát của “The Beatles” để giúp bạn ngủ mỗi đêm. Tuy nhiên việc tạo ra câu chuyện như vậy là cách gàn dở nhất để hiểu được ý nghĩa của thế giới. Điều này là do câu chuyện chỉ được xây dựng dựa trên các sự kiện quen thuộc và rất cũ trong quá khứ mà không được đưa thêm vào các lời giải thích gắn với các hiện tượng vừa xảy ra. Ví dụ, hãy tưởng tượng một con bướm vỗ cánh của mình ở Ấn Độ, gây ra một cơn bão một tháng sau đó tại thành phố New York nếu chúng ta tạo danh mục riêng cho nguyên nhân và kết quả khi chúng xảy ra thì chúng ta có thể nhìn thấy một mối quan hệ nhân quả rõ ràng giữa các sự kiện nhưng khi chúng ta chỉ nhìn thấy kết quả trong trường hợp này, cơn bão thì điều duy nhất mà chúng ta có thể làm Chỉ là ngồi đoán xem trong hàng loạt sự kiện xảy ra cùng lúc thì nguyên nhân thực sự dẫn đến kết quả đó là gì. Chúng ta không thể dễ dàng phân biệt được thông tin mở rộng và không mở rộng, thông tin nguyên bản. Con người chúng ta đã phát triển nhiều phương pháp và mô hình để phân loại thông tin một cách có ý nghĩa. Tuy nhiên, thật không may, chúng ta chưa làm tốt ở việc phân biệt các loại thông tin khác nhau, thông tin mở rộng và không mở rộng hay thông tin nguyên bản nguyên bản. Chẳng hạn như trọng lượng cơ thể và chiều cao được xác định rõ ràng có giới hạn trên và giới hạn dưới. Trọng lượng cơ thể là thông tin không có khả năng mở rộng. Bởi vì có những hạn chế về mức độ trọng lượng của mỗi người. Trọng lượng trọng lượng của một người có thể đạt tới 1.000 pounds nhưng không thể chạm mức 10.000 pounds. Thông tin nguyên bản luôn được giới hạn rõ ràng. Mặt khác, những thứ phi vật chất hay trừu tượng như việc phân phối của cải hay các mặt hàng “sản phẩm số” đều có khả năng mở rộng. Ví dụ nếu bạn bán một “sản phẩm số” trực tuyến, không có giới hạn về số lượng hàng bạn có thể bán, bởi vì sự phân phối không bị giới hạn bởi số lượng hàng hóa có thể sản xuất. Phân biệt sự khác nhau giữa các thông tin mở rộng và thông tin không thể mở rộng. Thường rất quan trọng. Nếu bạn muốn khắc họa một bức tranh chính xác về thế giới. Việc cố gắng áp dụng những quy tắc có hiệu quả với các thông tin không thể mở rộng với dữ liệu có thể mở rộng sẽ dẫn đến những sai lầm nhất định. Ví dụ nói rằng bạn muốn đo sự giàu có của người dân nước Anh cách đơn giản nhất để làm điều này là chia bình quân thu nhập đầu người bằng cách cộng tổng thu nhập của toàn bộ người dân và chia trung bình cho số công dân của họ, tuy nhiên sự giàu có thực chất là thông tin có khả năng mở rộng có thể một tỷ lệ nhỏ người dân sẽ sở hữu một tỷ lệ vô cùng lớn của cải. Bằng cách thu thập dữ liệu về thu nhập bình quân đầu người bạn kết thúc cuộc điều tra với đại diện là sự phân phối thu nhập mà điều đó có lẽ không thể phản ánh chính xác thực tế sự thịnh vượng của các công dân của nước Anh. Chúng ta quá tự tin vào những gì chúng ta tin là mình biết mọi người đều muốn giữ cho mình an toàn và tránh khỏi những sự nguy hiểm một trong những cách mà chúng ta thực hiện điều đó. Chính là việc đánh giá và quản lý khả năng xảy ra rủi ro. Đây là lý do tại sao chúng ta mua những thứ như bảo hiểm tai nạn và cố gắng không đặt toàn bộ trứng vào một giỏ, phần lớn mọi người đều cố gắng đo đạc rủi ro một cách chính xác nhất có thể để đảm bảo rằng mình không bỏ lỡ cơ hội nhưng đồng thời cũng đảm bảo rằng họ không làm điều gì để có thể phải hối tiếc, để đạt được điều này họ phải đánh giá bất cứ rủi ro nào có thể xảy ra và đo lường xác suất mà những rủi ro này có thể trở thành hiện thực. Ví dụ hãy tưởng tượng bạn đang tìm mua bảo hiểm, bạn muốn mua loại bảo hiểm có chính sách bảo vệ mình, tránh khỏi những trường hợp xấu nhất. Nhưng đương nhiên phải cân nhắc kĩ để không lãng phí tiền bạc, trong trường hợp này bạn phải đo lường sự đe dọa của bệnh tật hoặc tai nạn với hậu quả có thể diễn ra và sau đó đưa ra quyết định. Thật không may chúng ta đang quá tự tin rằng mình biết tất cả những rủi ro có thể xảy đến. Và mình cần phải chống lại những rủi ro đó. Đây được gọi là sai lầm khôi hài và theo đó chúng ta có xu hướng giải quyết rủi ro như thể đang chơi trò chơi. Với mức độ quy tắc và xác suất mà chúng ta đặt ra trước khi chơi. Tuy nhiên xử lý rủi ro như một trò chơi chính nó cũng là một rủi ro ví dụ sòng bạc muốn tạo ra càng nhiều tiền càng tốt đó là lý do tại sao họ có hệ thống an ninh phức tạp và lệnh cấm những người chơi dành chiến thắng quá nhiều quá thường xuyên, nhưng cách tiếp cận của họ lại dựa trên sai lầm khôi hài. Các mối đe dọa lớn đối với sòng bạc có thể không phải là những con bạc may mắn hay những tên trộm. Nhưng có thể đó là kẻ bắt cóc khi hắn ta bắt cóc con của chủ sòng bạc làm con tin hoặc một nhân viên không nộp các khoản thu nhập của sòng bạc với sở thuế vụ. Mới đe dọa lớn nhất của sòng bạc hoàn toàn có thể không được lường trước. Điều này cho thấy dù có cố gắng thế nào, chúng ta cũng sẽ không bao giờ có thể tính toán chính xác mọi rủi ro.
Tiến hành điều tra về những gì mình không biết sẽ giúp bạn đánh giá rủi ro tốt hơn
Tất cả chúng ta đã từng nghe đến cụm từ tri thức là sức mạnh, tuy nhiên đôi khi chúng ta đang bị hạn chế bởi những gì chúng ta biết Và những lúc như thế, việc công nhận những gì mình không biết lại sẽ có lợi hơn. Thật vậy, nếu chỉ tập trung vào những gì mình biết, bạn giới hạn nhận thức của mình về những kết quả có thể xảy đến, và tạo ra mảnh đất màu mỡ cho sự xuất hiện của hiện tượng “Thiên nga đen” ví dụ nếu bạn muốn mua cổ phiếu của một công ty nhưng kiến thức của bạn về chứng khoán chỉ giới hạn trong khoảng thời gian 1920- 1928, một năm trước sự sụp đổ lớn nhất trong lịch sử của thị trường chứng khoán Hoa Kỳ, trong trường hợp đó bạn sẽ theo dõi một vài sự giảm giá và mức giá cao nhất. Nhưng nói chung bạn sẽ nhận thấy rằng xu hướng đang theo chiều hướng tốt dần lên. Vì vậy bạn nghĩ xu hướng này sẽ tiếp tục bạn tiêu khuẩn tiết kiệm của mình vào cổ phiếu. Tuy nhiên, ngày hôm sau, thị trường đổ vỡ và bạn mất tất cả mọi thứ mình có. Nếu bạn nghiên cứu thị trường kỹ hơn, bạn đã có thể thấy được nhiều sự bùng nổ và đổ vỡ trong suốt chiều dài lịch sử. Chỉ tập trung vào những gì chúng ta biết, chúng ta đã mở cửa để bản thân tiếp cận với những rủi ro lớn và nguy hiểm. Mặt khác, nếu bạn thừa nhận những gì mà mình không biết, bạn đã có thể làm giảm đáng kể nguy cơ gặp phải rủi ro. Một người một người chơi poker tốt luôn hiểu rõ nguyên tắc này. Và nó rất quan trọng cho sự thành công của họ trong các trò chơi. Khi tay bài poker biết rõ quy tắc của trò chơi và xác suất mà các đối thủ có quân bài tốt hơn họ. Họ còn nhận thức được rằng có một số thông tin liên quan mà họ không biết như chiến lược của đối thủ và đối thủ của họ sẵn sàng mất khoản tiền bao nhiêu. Những ẩn số đó cũng góp phần vào chiến lược của tay bài này. Chứ không chỉ là các quân bài mà họ hay đối thủ đang nắm. Những điều đó cho phép tay bài thực hiện đánh giá chính xác hơn về rủi ro có thể xảy ra.
Có sự hiểu biết tốt về những hạn chế của con người có thể giúp chúng ta đưa ra những lựa chọn tốt hơn
có lẽ cách tốt nhất để chống lại việc rơi vào cái bẫy nhận thức chúng ta vừa thấy ở trên. Chính là trang bị sự hiểu biết tốt về các công cụ mà chúng ta sử dụng để đưa ra dự đoán. Và những hạn chế của chúng. Mặc dù biết những hạn chế riêng của bản thân, chắc chắn sẽ không cứu chúng ta khỏi mọi sai lầm mà mình có thể gây ra ít nhất nó cũng có thể giúp chúng ta giảm bớt việc đưa ra những quyết định tồi. Ví dụ, nếu bạn biết rằng bạn thường quá tự tin vào cảm giác của mình, như mọi người khác, bạn sẽ dễ nhận ra rằng bạn chỉ tìm kiếm những thông tin hay những gì bạn đã tin là đúng, tương tự như thế. Nếu bạn biết rằng con người chúng ta muốn sắp xếp mọi thứ gọn gàng giống như câu chuyện nhân quả, cách tiếp cận này giúp đơn giản hóa sự phức tạp của thế giới, bạn sẽ có nhiều khả năng để tìm kiếm thêm thông tin, để có được cái nhìn tốt hơn về toàn bộ bức tranh. Hay có được cái nhìn toàn cảnh. Chỉ cần thực hiện những phân tích phản biện này, bạn đã có được một lợi thế cạnh tranh so với những người khác trong lĩnh vực của mình. Nếu bạn nhận thức được những thiếu sót của mình, chắc chắn đó sẽ là điều tốt, ví dụ nếu bạn biết rằng sẽ luôn có những rủi ro không lường trước được trong việc theo đuổi bất kỳ cơ hội nào, cho dù cơ hội đó có vô cùng hấp dẫn có thể bạn sẽ không có khuynh hướng đầu tư mạnh vào nó trong khi con người không thể chiến thắng được sự ngẫu nhiên hay sử dụng năng lực hạn chế của bản thân để tìm hiểu sự phức tạp rộng lớn của thế giới, ít nhất chúng ta có thể giảm thiểu những thiệt hại gây ra bởi sự thiếu hiểu biết của mình.
Tổng kết, thông điệp chính của cuốn sách này
Mọi người thường đặt quá nhiều niềm tin vào kiến thức của mình và đánh giá thấp sự ngu ngốc của bản thân chúng ta quá phụ thuộc vào phương pháp mà mình cho là có ý nghĩa, chúng ta không có khả năng để hiểu và xác định sự ngẫu nhiên. Tất cả góp phần vào việc đưa ra những quyết định sai lầm. Và đôi khi dẫn đến hiện tượng “Thiên nga đen”. Hiện tượng mà chúng ta cho là không thể xảy ra. Nhưng cuối cùng lại diễn ra và dẫn đến việc chúng ta phải xác định lại hiểu biết của mình về thế giới, mặc dù tuân theo bản năng là điều hoàn toàn tự nhiên của con người. Các mối quan hệ nhân quả được sắp xếp để trở nên có ý nghĩa trong thế giới phức tạp. Nhưng thực tế là chúng ta thực đáng thương. Khi đồng thời phải đưa ra dự đoán về tương lai và phải thiết lập nguyên nhân cho hiện tại. Nếu muốn đưa ra những dự đoán có ý nghĩa về tương lai, trong đó, nếu bạn đang có ý định mua bảo hiểm, đầu tư, học đại học, thay đổi công việc, tiến hành nghiên cứu hoặc đơn giản là sống như một con người. Không thể đưa tất cả các yếu tố mình biết vào để xem xét. Bạn chỉ có thể đưa một phần sự hiểu biết của bản thân vào để đánh giá các rủi ro trong dự đoán. Bạn cũng nên có ý thức về những gì mình không biết do đó bạn không bị giới hạn bởi các thông tin mà mình đang tiếp nhận và xử lý.
