Thao Túng Tâm Lý – Shannon Thomas

Cuốn sách “Thao Túng Tâm Lý” của Shannon Thomas, tập trung vào việc nhận diện và đối phó với hành vi lạm dụng tâm lý. Cuốn sách mô tả các đặc điểm, hành vi và hậu quả của kẻ lạm dụng, đồng thời hướng dẫn nạn nhân qua quá trình phục hồi.

Tổng Quan Về Thao Túng Tâm Lý

Chúng ta sẽ cùng khám phá tất tần tật các khái niệm và những hành động của kẻ thao túng tâm lý qua những tóm tắt cuốn sách “Thao Túng Tâm Lý” của chuyên gia Shannon Thomas. Nếu thường xuyên tham gia vào các nền tảng mạng xã hội, bạn sẽ biết rằng thao túng tâm lý là một trong những cụm từ nổi bật nhất trong năm 2022. Nhưng kẻ thao túng tâm lý có thể là bất cứ ai, từ những kẻ xa lạ cho đến những người thân yêu. Họ yêu thích quyền lực, sự kiểm soát, thú vui và cả trò chơi tâm trí họ đang chơi. Vậy làm thế nào để nhận biết bản thân có đang ở trong một mối quan hệ bị thao túng? Hãy để nạn nhân của việc bị thao túng tâm lý và cũng là tác giả của cuốn sách “Thao Túng Tâm Lý”, nhà tư vấn tâm lý Shannon Thomas dẫn dắt cho bạn và hãy cùng bắt đầu ngay thôi.

Đặc Điểm Của Kẻ Lạm Dụng Tâm Lý

Lạm dụng tâm lý không để lại những vết thâm tím, không có cái xương nào gãy, cũng không có lỗ thủng nào trên các bức tường. Những đổ vỡ, những khoảng trống ăn sâu bám rễ trong những người sống sót. Đó chính là những điều mà những kẻ lạm dụng muốn. Đặc điểm thường thấy của những kẻ lạm dụng là chúng luôn giữ cho bàn tay sạch sẽ và thể hiện con người đó ra trước mọi người. (Trích sách “Thao Túng Tâm Lý”).

Ai Có Thể Là Kẻ Lạm Dụng Tâm Lý?

Đầu tiên, ai có thể là kẻ lạm dụng tâm lý? Họ có thể là bất cứ ai: một người ái kỷ, một người chống đối xã hội, là bố, là mẹ, anh chị, ông bà, cô chú, em họ, bạn trai, bạn gái, vợ chồng, người con trưởng thành, đồng nghiệp, sếp, mục sư, giáo viên – bất cứ ai ở xung quanh chúng ta. Thông thường rất khó để phát hiện ra hành vi lạm dụng vì chúng có nhiều hình thái và đặc tính khác nhau. Một lầm tưởng rằng những kẻ lạm dụng phần lớn là đàn ông, điều này không hoàn toàn đúng. Phụ nữ cũng có thể là những người lạm dụng, tuy nhiên hành vi lạm dụng thường khác biệt và được che đậy kỹ càng hơn.

Thống Kê Về Mối Quan Hệ Và Hành Vi Lạm Dụng

Trong một khảo sát hỏi về mối quan hệ của kẻ lạm dụng với nạn nhân, kết quả cho thấy trong số 603 người trả lời câu hỏi thì có 122 người (20%) trả lời rằng người lạm dụng có mối quan hệ thân thuộc với họ như bố mẹ, anh chị em, ông bà, v.v. Trong số 122 người này, có 87 người viết rằng người lạm dụng là người thân trong gia đình. Mẹ, mẹ chồng, mẹ vợ hoặc mẹ kế được nhắc đến 41 lần, bố mẹ được nhắc đến 27 lần và bố được nhắc đến 8 lần. Kẻ lạm dụng là nam giới. Trong một nghiên cứu khác, 433 người (72% trong số 603 người tham gia trả lời) cho biết người lạm dụng thường là những người có mối quan hệ yêu đương với họ. 102 trong số 433 người cho rằng đó là bạn trai, 30 người cho rằng đó là vợ chồng và 27 người cho rằng đó là chồng.

Các Hành Vi Lạm Dụng Tâm Lý

Thứ hai, những kẻ lạm dụng tâm lý thực hiện hành vi gây hại như thế nào?

1. Hành vi thao túng xảy ra ở đâu? Người độc hại có thể có mặt ở mọi nơi, thậm chí ngay cả trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe tinh thần. Nhìn chung, có thể chia lạm dụng thành hai phần: đầu tiên là giữa cá nhân với cá nhân (cha mẹ con cái, mối quan hệ yêu đương hay là bạn bè, v.v.) và thứ hai là trong một nhóm người (giữa các thành viên trong gia đình, tại nơi làm việc hoặc là trong tổ chức tôn giáo).
2. Hành vi thao túng xảy ra khi nào? Những kẻ lạm dụng thích nhắm đến những đối tượng có những điều họ không có hoặc đã có. Việc lạm dụng đôi khi chỉ nhằm mục đích mang lại niềm vui, nâng cao lợi ích cá nhân, thỏa mãn cái tôi xấu xa bằng việc làm tổn thương, hủy hoại phẩm chất của nạn nhân. Có hai sự thật về người sống sót mà kẻ lạm dụng yêu thích nhất: đầu tiên là sự thiếu tự tin của người sống sót và thứ hai là bí mật về quá khứ từng trải trưởng thành của người sống sót.
3. Hành vi thao túng xảy ra như thế nào? Kẻ lạm dụng thường yêu thích quyền lực, sự kiểm soát, thú vui và cả trò chơi tâm trí mà họ đang chơi. Kẻ lạm dụng sẽ đưa ra những thông tin không chính xác, sau đó âm thầm quan sát nạn nhân mắc lỗi. Họ chỉ giễu cợt, nhạo báng và chỉ trích người sống sót vì họ mắc sai lầm. Những kẻ độc hại lạm dụng còn thích gán cho người sống sót là ích kỷ khi họ đang nỗ lực làm điều gì đó tốt và lành mạnh cho bản thân. Những kẻ lạm dụng tâm lý sẽ cương quyết không thừa nhận những hành động của họ gây ra tổn thương đến người khác.

Chiến Thuật Lảng Tránh Của Kẻ Lạm Dụng

Có một chiến thuật lảng tránh thường xuyên được sử dụng để kẻ lạm dụng có thể vô tội trở thành nạn nhân trong các tình huống hàng ngày trong cuộc sống. Ví dụ, những người bạn không keo kiệt với tôi như vậy hoặc một người bạn đời sẽ không bao giờ hành động theo cách đó. Tôi mong đợi hơn thế từ nhân viên chín chắn như bạn. Tất nhiên sẽ có rất nhiều hành động và lời nói tinh vi tiềm ẩn hơn, diễn ra trong suốt quá trình dài rất khó nhận ra, cho đến khi người sống sót nhận ra mình đã trải qua thao túng tâm lý nhiều đến mức nào.

Nguyên Nhân Của Hành Vi Thao Túng Tâm Lý

Tại sao hành vi thao túng xảy ra? Kẻ lạm dụng có thể là những người mắc rối loạn nhân cách, có thể là do sự thiếu thốn tình yêu thương lành mạnh từ thời thơ ấu và niên thiếu với những người chăm sóc của họ. Sự thiếu thốn tình yêu thương lành mạnh có thể xuất hiện do bị bỏ mặc về mặt cảm xúc trong suốt thời thơ ấu và những năm tháng thiếu niên. Những nhu cầu vật chất của đứa trẻ có thể được đáp ứng nhưng vẫn tồn tại sự thờ ơ, bao gồm cả sự gắn kết giả tạo giữa các thành viên trong gia đình. Quá khứ có thể khiến cho một số người mắc chứng rối loạn nhân cách, nhưng đó không phải là lý do ngụy biện cho hành vi lạm dụng của những kẻ muốn thao túng tâm lý. Vẫn có những người lớn lên trong gia đình thiếu thốn tình yêu thương nhưng họ vẫn rất đồng cảm, quan tâm và đối xử tốt với người khác.

Sự Thật Về Hành Vi Thao Túng Tâm Lý

Sự thật là những kẻ lạm dụng tiếp tục kéo dài hành vi lạm dụng độc hại của mình bằng ý chí tự do của mình để phục vụ cho nhu cầu, mong muốn, đòi hỏi và kỳ vọng để có được thứ mình muốn bằng mọi giá, bất chấp làm tổn thương những người khác.

Tên Gọi Dành Cho Nạn Nhân Trong Mối Quan Hệ Lạm Dụng

Tên gọi dành cho nạn nhân trong mối quan hệ lạm dụng:

1. Người sống sót (Survivor) để chỉ những người là nạn nhân của lạm dụng tâm lý. Thuật ngữ này được sử dụng rộng rãi trong cộng đồng những người hồi phục sau khi bị lạm dụng. The American Heritage Dictionary định nghĩa người sống sót như sau: người sống sót là người vẫn còn sống, tiếp tục bước đi bất chấp khó khăn và tổn thương, kiên trì vẫn sinh hoạt bình thường, sống lâu hơn, vượt qua được những khó khăn, kiên trì hoạt động, vẫn có ích cho đời và đối phó với tổn thương và trở ngại, sau đó vẫn tiếp tục kiên trì.

Sáu Giai Đoạn Của Quá Trình Phục Hồi

1. Giai đoạn 1: Tuyệt vọng. Một người có thể không biết rằng mình đã bị lạm dụng một số loại, không biết những điều kẻ lạm dụng đã làm với họ. Những trạng thái có thể thấy ở giai đoạn đầu của người bị lạm dụng: họ ở trong trạng thái hỗn loạn, lo lắng, thất vọng, cuộc sống dần trở nên mất kiểm soát. Mức độ nghiêm trọng nhất đó là họ có ý định tự sát. Họ thường xuyên tự chất vấn bản thân rằng tại sao tôi không thể sửa chữa bản thân mình để tiếp tục mối quan hệ này, tại sao tôi không đủ mạnh mẽ để vượt qua điều đó, tại sao tôi lại là mớ hỗn độn như vậy. Họ có những vấn đề luôn cảm thấy bản thân mình không đủ tốt, cảm xúc thường bị tổn thương rất lớn. Một số người sẽ cần được điều trị tại bệnh viện để ổn định sức khỏe và cảm xúc. Một số người trải qua sự cô đơn vì không ai biết được nỗi đau cuộn lên dữ dội trong lòng họ. Nhìn chung, họ luôn phải mang theo mình một tâm hồn mệt mỏi và kiệt quệ.
2. Giai đoạn 2: Nhận diện lạm dụng tâm lý. Hành vi lạm dụng tâm lý thường tinh vi và tiềm ẩn, do vậy dễ dàng gây hiểu lầm và khó được phát hiện. Các thuật ngữ liên quan đến lạm dụng tâm lý:
   • Gaslighting: Nghĩa đen là thắp sáng đèn gas. Đó là khi kẻ lạm dụng cố gắng sắp xếp tình huống khiến cho nạn nhân nghi ngờ trí nhớ và sự nhận định của bản thân về các tình huống diễn ra. Mục đích cuối cùng là khiến cho nạn nhân trở nên không chắc chắn về bản thân đến mức họ chuyển quyền kiểm soát cuộc sống của mình vào tay kẻ lạm dụng.
   • Chiến dịch bôi nhọ: Là khi người lạm dụng sử dụng lời nói dối, câu chuyện phiếm hoặc những hình thức thao túng, đe dọa, cô lập khiến cho những người khác hoặc một nhóm người khác quay sang chống đối nạn nhân.
   • Flying Monkeys: Nghĩa đen là những con khỉ bay, mô tả những người bị lạm dụng vây quanh bởi những kẻ lạm dụng. Kẻ lạm dụng thực hiện hành vi bẩn thỉu của mình một cách cố ý hoặc vô tình.
   • Sự xâm phạm người ái kỷ: Là khi người ái kỷ, người chống đối xã hội, người thái nhân cách làm điều không đúng với họ và thổi phồng về sự việc so với thực tế. Điều này được miêu tả khi người sống sót cố gắng cho những kẻ độc hại biết lỗi lầm mà họ gây ra. Thay vì tiếp nhận lời phê bình, những kẻ lạm dụng sẽ chửi mắng hoặc im lặng. Đôi khi những người độc hại sẽ tỏ vẻ không mảy may quan tâm, đổ lỗi cho người sống sót vì đã hỗn xược, không tôn trọng và làm họ khó chịu.
   • Củng cố gián đoạn: Là cách mà con người bị tẩy não. Điều này được mô tả theo thuật ngữ tâm lý học của nhà tâm lý học người Mỹ B.F. Skinner. Điều kiện hóa từ kết quả dạng điều kiện này khiến cho người sống sót hình thành nên sự liên tưởng lo âu khi những kẻ lạm dụng củng cố gián đoạn mối quan hệ của hai người. Củng cố gián đoạn xuất hiện trong mối quan hệ nơi làm việc, gia đình, nhà thờ. Trải nghiệm của củng cố gián đoạn là người sống sót không bao giờ biết trải nghiệm tiếp theo của mình là ấm áp hay nhẹ nhàng, chửi mắng, khiêu khích hay sự dằn vặt đến từ kẻ lạm dụng. Một câu nói ngắn gọn mô tả củng cố gián đoạn là một kẻ lạm dụng không lạm dụng mỗi ngày.
3. Giai đoạn lý tưởng hóa, hạ thấp giá trị và loại bỏ. Lý tưởng hóa là giai đoạn kẻ thao túng làm cho thế giới nạn nhân tràn ngập những điều tốt đẹp. Họ xuất hiện như vị cứu tinh, người hoàn hảo, khiến nạn nhân tin tưởng hoàn toàn và lệ thuộc cảm xúc vào họ. Điều này thường thấy nhiều nhất trong giai đoạn đầu của mối quan hệ yêu đương. Hạ thấp giá trị là giai đoạn khi đối phương ngây ngất trong sự thăng hoa tình yêu, lúc này là lúc kẻ lạm dụng bắt đầu có hành vi làm tổn thương tâm lý và thể chất của nạn nhân. Loại bỏ là giai đoạn khi kẻ lạm dụng chối bỏ nạn nhân, lý do khiến mối quan hệ khác với mối quan hệ bình thường chính là người sống sót không chỉ mất đi mối quan hệ mà toàn bộ nhân tính của họ bị xé nát. Sự loại bỏ của kẻ lạm dụng thường rất xấu xa và đáng khinh. Chúng khiến cho cuộc sống của nạn nhân đầy biến động và không an toàn. Cả tâm hồn và thể chất bị tổn thương một cách nặng nề.
4. Giai đoạn 3: Thức tỉnh. Đây là giai đoạn liên quan đến sự thay đổi nhận thức của người sống sót sau giai đoạn nhận thức. Nó bao gồm những suy nghĩ thoáng qua nhưng rõ ràng về những việc mà người sống sót phải thực sự đối mặt. Họ bắt đầu có thêm sức mạnh để nói lên tiếng lòng của mình, bắt đầu thiết lập ranh giới với những cảm nhận được tiếng nói trong thế giới nội tâm.
5. Giai đoạn 4: Ranh giới. Việc xây dựng khoảng cách về cảm xúc với người độc hại bắt đầu được xác định. Khi ranh giới lành mạnh được thiết lập, sự chữa lành và hồi phục mới bắt đầu. Không có một ranh giới cố định cho tất cả mọi người. Mỗi người sống sót đều có ranh giới riêng phù hợp với mục tiêu, giá trị và sự hồi phục của mình. Nhưng về cơ bản, có thể tạm chia ranh giới ra thành hai phần: đầu tiên là liên lạc tập trung mô tả trạng thái cảm xúc của người sống sót. Đây là giai đoạn người sống sót quyết định xem điều gì có thể bước vào quá trình hồi phục và xác định được mức độ phù hợp để giữ mối liên hệ với kẻ độc hại. Nó có thể bắt đầu với việc hạn chế tiếp xúc cơ thể, cảm xúc với kẻ lạm dụng, học cách nói “không” với những nhu cầu vô lý quen thuộc và mang tính chất thống trị. Đây cũng chính là giai đoạn mà người sống sót cần hiểu đúng và chấp nhận bản chất thực sự của kẻ lạm dụng, thừa nhận hành vi của họ.
6. Giai đoạn 5: Phục hồi. Đây là giai đoạn lấy lại những điều cần thiết, những khoảnh khắc thoải mái trong cuộc sống, sự ổn định về sức khỏe tinh thần, thể chất, tài chính và bất kỳ những mất mát mà người sống sót phải trải qua trong giai đoạn bị lạm dụng. Những người sống sót có thể làm trong giai đoạn này như tận hưởng kỳ nghỉ, những chuyến đi chơi thư giãn, dành thời gian chăm sóc đến sức khỏe tinh thần và thể chất, tham gia các hoạt động lành mạnh, rèn luyện cơ thể như là thể dục, các hoạt động nghệ thuật phục hồi cảm xúc, hạnh phúc. Dành thời gian suy nghĩ và bắt đầu làm những điều quan trọng, mang lại niềm vui và hạnh phúc cho bản thân, làm những điều chưa thể làm cho bản thân từ trước đó.
7. Giai đoạn 6: Duy trì. Đây là giai đoạn mà người sống sót sẵn sàng quay ngược lại những giai đoạn trước và trải nghiệm những chữa lành nhiều hơn. Cho phép bản thân nghĩ về khoảng thời gian tích cực thoáng qua với kẻ lạm dụng nhưng không kéo dài để duy trì cân bằng. Ở giai đoạn duy trì, người sống sót cần có cái nhìn cân bằng về mối quan hệ của họ với kẻ lạm dụng, không ôm khư khư vết thương lòng nhưng cũng không bóp méo sự thật về những hành động lạm dụng. Việc quan trọng nhất trong giai đoạn này là người sống sót cần nhận ra họ là một phiên bản mới, đã trưởng thành, thay đổi và đã nâng cấp bản thân, trao cho mình niềm hi vọng, niềm tin và thực sự giúp đỡ cuộc sống của bản thân thay đổi theo hướng tích cực và lành mạnh.

Bản Ghi Chép Hàng Ngày Của Người Sống Sót

Bản ghi chép hàng ngày: Nếu một người từng là nạn nhân trong một mối quan hệ với một kẻ lạm dụng độc hại, bạn đang bước đi trên hành trình chữa lành và phục hồi. Có một số gợi ý trong bản ghi chép hàng ngày có thể giúp đỡ bạn nếu sự lạm dụng xảy ra trong mối quan hệ tình yêu đôi lứa, bạn bè, đồng nghiệp, bố mẹ. Điều gì là đau khổ nhất mà bạn phải trải qua? Nếu sự lạm dụng đang xảy ra trong mối quan hệ tình yêu đôi lứa, bạn bè, đồng nghiệp, bố mẹ, kỷ niệm tồi tệ nhất trong mối quan hệ đó là gì? Lúc nào bạn cần biết mình đang vướng vào một người độc hại trong mối quan hệ? Hoàn cảnh cụ thể là gì? Điều gì khiến bạn tiếp tục duy trì mối quan hệ độc hại khi phát hiện ra vấn đề? Ba phẩm chất bạn có hoặc đã có mà thu hút những người ái kỷ, người chống đối xã hội, người thái nhân cách? Viết cụ thể những vấn đề mà kẻ lạm dụng tâm lý bắt đầu hủy hoại sự tin tưởng của bạn. Những dấu hiệu “cờ đỏ” trong mối quan hệ mỗi khi bạn nhận ra vấn đề là gì? Bạn có bảng danh sách về ranh giới thiết lập với kẻ lạm dụng không? Nếu khó khăn trong việc thiết lập ranh giới, khó khăn đó là gì? Hãy viết về tình trạng sức khỏe ảnh hưởng mà bạn phải chịu đựng khi trải qua những mối quan hệ bị lạm dụng. Phần nào là khó khăn nhất trong giai đoạn phục hồi của bạn? Phần nào là tốt đẹp nhất trên hành trình chữa lành của bạn? Nếu bạn có thể đưa ra vài lời khuyên cho một người sống sót còn bỡ ngỡ với quá trình phục hồi, thì đó sẽ là gì? Phần thưởng bạn có thể trao cho bản thân khi đạt được sự trưởng thành cá nhân to lớn là như thế nào?

Kết Luận Và Khuyến Khích

Hãy nhớ rằng quá trình nhận diện và vượt qua lạm dụng tâm lý sẽ luôn cần nhiều thời gian để phục hồi và chữa lành. Bạn và những người yêu mến bạn có thể bị lạm dụng một cách liên tục, âm thầm và có hệ thống bởi những kẻ lạm dụng. Hãy nhớ đến hành trình bạn cần cố gắng trang bị cho mình những hiểu biết, những kiến thức về những dấu hiệu của những kẻ lạm dụng, kể cả những thuật ngữ liên quan đến vấn đề lạm dụng như “Gaslighting”, “Flying Monkey”, “Chiến dịch bôi nhọ”, v.v. Trên tất cả, hãy tha thứ cho bản thân vì đã không chú ý đến sự lạm dụng. Hãy học cách vượt qua sự lạm dụng, bước về phía trước, trưởng thành và sống một cuộc đời tốt đẹp hơn bạn nhé. Luôn nhớ, bạn xứng đáng có một cuộc đời tốt đẹp hơn.