Vào giữa những năm 2000, Apple đã bí mật tuyển chọn các kỹ sư hàng đầu cho dự án tạo ra iPhone, yêu cầu họ làm việc cật lực và giữ kín thông tin. Dự án khởi đầu từ ý tưởng kết hợp tính năng của iPod với công nghệ cảm ứng và hệ điều hành mạnh mẽ. Các kỹ sư phải đối mặt với áp lực khổng lồ, làm việc không ngừng nghỉ và hy sinh cuộc sống cá nhân. Dù ban đầu gặp nhiều khó khăn và thất bại, họ đã thành công tạo ra một sản phẩm mang tính cách mạng, thay đổi hoàn toàn ngành công nghệ di động.
Nhóm Bí Ẩn và Những Kỹ Sư Siêu Sao
Nếu bạn làm việc tại Apple vào giữa những năm 2000, bạn sẽ thấy một hiện tượng kỳ lạ diễn ra: mọi người cứ dần dần biến mất. Đầu tiên, mọi thứ xảy ra một cách chậm chạp. Mỗi ngày sẽ có một chiếc ghế trống tại nơi mà một kỹ sư hàng đầu vẫn thường ngồi làm việc. Một nhân vật chủ chốt của nhóm biến mất mà không ai biết họ đã đi đâu. Tôi đã nghe phong phanh một tin đồn rằng có một thứ gì đó đang được tạo ra và hầu hết các kỹ sư giỏi nhất từ tất cả các đội đã tham gia vào nhóm bí ẩn đó.
Y Vol, một kỹ sư phần mềm ở Apple kể lại, điều đã xảy ra với những kỹ sư siêu sao đó là: đầu tiên, một cặp quản lý sẽ xuất hiện không báo trước tại bàn làm việc của họ và đóng cửa lại. Thường là các quản lý cấp cao như Harry Romeros, giám đốc mảng công nghệ phần mềm và Chris Williamson, giám đốc mảng phát triển phần mềm. Khi họ đến gặp một kỹ sư hàng đầu mới chỉ làm việc tại Apple vài tháng, Andrew Williamson kể lại: “Tôi và Harry bước vào phòng làm việc của anh ta và chúng tôi nói: ‘Có thể anh không biết chúng tôi là ai nhưng chúng tôi được nghe kể về anh rất nhiều lần và biết rằng anh là một kỹ sư xuất sắc. Chúng tôi muốn anh cùng làm việc với chúng tôi ở một dự án mà chúng tôi không thể nói với anh và chúng tôi muốn anh làm điều đó ngay bây giờ, ngay hôm nay.'” Anh tỏ vẻ hoài nghi trước hai người đàn ông và nói: “Tôi có thể có thêm chút thời gian để suy nghĩ không?” Williamson nói: “Không. Chúng tôi không được phép tiết lộ cho anh thêm bất kỳ thông tin nào nữa nhưng vào cuối ngày anh phải đồng ý tham gia.”
Williams và Harry đã lặp đi lặp lại điều này khắp công ty. Một vài kỹ sư ở vị trí của họ lúc đó đã nói không và tiếp tục làm việc tại Apple. Những người đồng ý như Ferrari đã giúp tạo nên chiếc iPhone và cuộc sống của họ không bao giờ giống như trước đây, ít nhất là trong vòng hai năm rưỡi. Họ không chỉ làm việc tăng ca để cùng nhau tạo ra một sản phẩm có tầm ảnh hưởng lớn nhất trong thời đại của chúng ta, mà còn mất đi cuộc sống cá nhân và không được nói gì về thứ họ đang tạo ra. Steve Jobs không muốn bất kỳ ai làm lộ thông tin nếu họ rời khỏi công ty.
Áp Lực và Căng Thẳng Khi Làm Việc
Tony Fadell, một trong những nhân vật cấp cao của Apple tham gia thiết kế iPhone cho biết: “Ông ấy, Steve Jobs, không muốn ai nói bất kỳ điều gì, chỉ đơn giản là vậy. Có thể ông ấy hơi bị hoang tưởng.” “Tôi không thể nói cho anh dự án này là gì, tôi không thể nói cho anh rằng anh đang làm việc cho ai,” Steve Jobs nói với Scott Forstall, trưởng nhóm phụ trách mảng phần mềm của iPhone, rằng anh không thể hé lộ một lời nào về chiếc điện thoại với bất kỳ ai trong hay ngoài Apple, những người không thuộc về nhóm của anh.
Chính vì lý do bảo mật, Steve Jobs không muốn tôi thuê ai ngoài Apple thiết kế phần giao diện người dùng. Nhưng ông ấy nói tôi có thể thuyên chuyển bất cứ ai trong công ty để tham gia vào nhóm này. Vì thế, Forstall tựa các quản lý như Harry và Chris đi tìm những ứng viên tài năng nhất và những người này sẽ phải biết mình sắp đương đầu với những thử thách gì. Steve Jobs nói với mọi người: “Chúng ta đang khởi động một dự án mới. Nó bí mật đến nỗi mà tôi không thể nói cho các anh biết đó là gì, tôi không thể nói cho anh rằng anh đang làm việc cho ai. Điều duy nhất tôi có thể nói là nếu các anh chấp nhận công việc này, các anh sẽ phải làm việc cực lực hơn tất cả những gì anh đã làm từ trước đến nay. Mọi người sẽ phải từ bỏ cuộc đi chơi ban đêm và kỳ nghỉ cuối tuần trong vài năm khi chúng ta làm ra sản phẩm này.”
Và thật ngạc nhiên là một vài tài năng hàng đầu của công ty đồng ý tham gia. Phải thành thực mà nói, mọi người ở đó đều là những người tài giỏi nhất. Nhóm tạo ra chiếc iPhone bao gồm các designer kỳ cựu, các lập trình viên, các quản lý đã làm việc với Steve nhiều năm cho tới những kỹ sư chưa bao giờ gặp ông ấy, cuối cùng đã trở thành một trong những thế lực sáng tạo vĩ đại nhất thế kỷ 21. Một trong những sức mạnh to lớn nhất của Apple là công nghệ của nó khiến người dùng có cảm giác dễ sử dụng, nhưng để làm ra chiếc iPhone thì không hề dễ dàng chút nào. Mặc dù những người phát minh ra nó nói rằng quá trình làm việc của họ thường khá thú vị.
“Chiếc iPhone là lý do tôi ly dị vợ,” một người kể lại. Lời tiên đoán của Forstall nói với nhóm chế tạo iPhone đã ứng nghiệm. “Chiếc iPhone là lý do tôi ly dị vợ,” và tôi đã nghe lại câu này trong bài phỏng vấn khác với những kỹ sư chủ chốt của iPhone. “Đúng rồi, cái iPhone hủy hoại không chỉ tay cuộc hôn nhân đâu,” một vài người khác lên tiếng đồng tình. “Ý ở đó thực sự là một công việc căng thẳng và có lẽ là thời gian tồi tệ nhất trong cuộc đời tôi,” một người nói. “Bởi vì anh đã tập trung tất cả những người thông minh nhất vào một cái nồi hầm áp suất.” “Một nhiệm vụ bất khả thi,” một người khác nói. “Anh biết rằng tương lai của cả công ty nằm trong đó. Tất cả giống như một nồi súp toàn những kẻ khốn khổ. Anh sẽ không có thời gian để đập tung cái bàn làm việc của mình và nói: ‘Một ngày nào đó cái điện thoại sẽ trở nên tuyệt vời.’ Nó giống như chết tiệt chúng ta chết cả đám rồi.” Mỗi khi bạn quay đầu nhìn lại luôn cảm giác như cái chết bất ngờ đang được đặt ở góc tối.
Khởi Đầu của Dự Án iPhone
Tạo ra chiếc iPhone bắt đầu khi Steve Jobs phê duyệt dự án này của Apple vào cuối năm 2004. Nhưng ý tưởng về nó đã xuất hiện trước đó từ lâu. Quy Nam sẽ nghĩ rằng rất nhiều người nhìn bề ngoài và nói rằng nó không giống những chiếc máy tính nào, nhưng thực sự thì nó không khác gì bất kỳ chiếc máy tính nào. Về mặt phần mềm thì nó phức tạp hơn rất nhiều máy tính vào thời điểm đó. Hệ điều hành của nó có thể sánh ngang với máy tính hiện tại bây giờ. Đó là một bước tiến dài của hệ điều hành mà chúng tôi đã phát triển trong vòng hơn 30 năm. Giống như nhiều sản phẩm công nghệ mang tới lợi nhuận cao được đón nhận rộng rãi, iPhone có rất nhiều đối thủ cạnh tranh khi đang bị phát triển. Có nhất 5 dự án điện thoại hoặc có liên quan đến điện thoại từ những nghiên cứu bé xíu cho tới các công ty đang phát triển mạnh đều sôi sục trước Apple vào những năm 2000.
Điều mà tôi học được trong nỗ lực mổ xẻ chiếc iPhone về cả nghĩa đen lẫn nghĩa bóng là hiếm có sản phẩm hay công nghệ nào có khởi đầu vững chắc. Chúng tiến hóa từ vô số ý tưởng và phát minh, được chỉnh sửa và hoàn thiện thành một sản phẩm hoàn toàn mới qua những bộ óc không biết mệt mỏi. Ngay cả khi những người điều hành công nghệ tuyên thệ trước mặt tòa án liên bang, họ không biết đâu là điểm khởi đầu của chiếc iPhone. Ông Phil Schiller, phó giám đốc mảng kinh doanh toàn cầu của Apple, nói rằng có rất nhiều thứ dẫn tới sự ra đời của chiếc iPhone đầu tiên. Apple nổi tiếng nhiều năm vì là nhà sản xuất ra máy tính Mac nhưng nó chỉ chiếm một phần nhỏ của thị phần. Sau đó chúng tôi có một cú hích lớn là iPod với phần cứng iPod và phần mềm iTunes. Điều này đã làm thay đổi hoàn toàn cái nhìn của mọi người về Apple, cả trong nội bộ và bên ngoài công ty. Mọi người bắt đầu hỏi: ‘Nếu các người có thể làm ra sản phẩm đỉnh với iPod, thì các người có thể làm gì khác nữa?’ Và mọi người bắt đầu đưa ra đủ loại ý tưởng như sản xuất xe hơi, camera hay vài thứ liên quan khác, và dĩ nhiên là chế tạo ra một chiếc điện thoại.
Từ iPod Đến iPhone
Khi Steve Jobs trở lại Apple vào năm 1997, gánh trên vai một công ty đang trên đà xuống dốc, ông đã được ghi nhận bằng cách cắt giảm dây chuyền sản xuất và đưa việc kinh doanh máy tính Mac của công ty này trở lại đường đua. Tuy nhiên, lúc đó Apple không phải là một thế lực tài chính lớn cho đến khi ra mắt iPod, thiết bị đánh dấu nguồn lợi nhuận đáng kể đầu tiên của Apple khi bước chân vào ngành hàng điện tử tiêu dùng. Nó đã trở thành một bản thiết kế mẫu và bàn đạp cho quá trình làm ra chiếc iPhone. Tony Fadell, người đã tham gia chế tạo cả hai sản phẩm tuyên bố: “Sẽ không có iPhone nếu thiếu đi iPod.” Fadell, người được giới truyền thông gọi là “father”, có vai trò quan trọng trong việc sản xuất các thiết bị gây sốt của Apple trong nhiều năm và chính ông cũng là người đã có tầm nhìn xa trong định hướng phát triển phần cứng của iPhone. Vì thế, chẳng có mấy người giải thích được cầu nối giữa hai sản phẩm thành công này tốt hơn Fadell.
Chúng tôi gặp lại ông ở một nhà hàng sang trọng nằm ở quận 7 thành phố Paris, nơi ông đang sống hiện tại. Ông từng được gọi là Tony. Một cựu quản lý của Apple khuyên tôi: “Đừng tin bất kỳ điều gì mà Tony Fadell nói. Tony là một nhân vật mờ nhạt trong câu chuyện dân gian tại Thung lũng Silicon và ông nằm ngoài biên niên sử của Apple. Tony và hai nhân vật chủ chốt của nhóm kỹ sư nghiên cứu hàng đầu của Apple, những người đặt nền móng cho bản phác thảo iPhone đầu tiên, đều tôn sùng ông vì sự táo bạo và phong cách quản lý quyết đoán. Ông là một trong nhóm nhỏ những người đủ mạnh mẽ sánh ngang với Steve Jobs.” Những người khác châm chọc vì những ảnh hưởng của ông trong việc đưa iPod và iPhone ra thị trường. “Hồi đó, Tony bị gọi là Tony Jobs và một cựu quản lý của Apple khuyên tôi: ‘Đừng tin bất kỳ điều gì mà Tony Fadell nói.'”
Hành Trình Khởi Đầu Của iPhone
Sau khi rời Apple vào năm 2008, ông sáng lập ra một công ty sản xuất thiết bị cho nhà thông minh như bộ điều nhiệt tự động. Công ty này sau đó đã được Google thâu tóm với giá 3,2 tỷ USD (khoảng 72.000 tỷ Việt Nam Đồng). Lần đầu tiên gặp mặt, tôi thấy một người mặc một chiếc áo len ấm áp với cái đầu cạo trọc và đôi mắt xanh lạnh lùng. Ông nổi tiếng với phong cách sắc bén, chuyên công kích người khác. Một cái nổi loạn với tính cách nóng nảy chẳng kém gì Steve Jobs. Quả đúng là tiếng dữ đồn xa.
Vẫn phong cách như thế nhưng ở đây, ông có thể nói tiếng Pháp một cách trôi chảy với nhân viên phục vụ. Trong lúc đập rầm rầm xuống một tờ giấy in một sơ đồ Venn của hai công ty “manor prestige carat” và “last Titan gel”, ông nói rằng nguồn gốc của iPhone bắt đầu từ sự thống trị của iPod. Nó chiếm 50 phần trăm doanh thu của Apple. Nhưng khi iPod ra mắt lần đầu vào năm 2001, gần như chẳng ai thèm để ý đến nó. Phải mất đến hai năm, nó mới được làm ra chỉ cho máy tính Mac và chiếm kịch hơn một phần trăm thị phần. Người dùng cần phần mềm iTunes để tải nhạc và quản lý các bài hát, và phần mềm này chỉ chạy được trên các máy tính Mac. “Muốn đưa iTunes lên PC thì phải bước qua xác tôi trước đã,” Steve Jobs nói với Fadell khi ông có ý tưởng đẩy iTunes lên Windows. Tuy nhiên, Fadell đã có một nhóm thầm lặng xây dựng phần mềm iTunes để nó tương thích với Windows. Phải mất hai năm với những con số tụt dốc không phanh trên thị trường mới có thể khiến Jobs thức tỉnh và cuối cùng chúng tôi cũng bắt đầu triển khai. Sau đó, iTunes cuối cùng đã trở thành một sản phẩm thành công. Thành công này giúp iPod có mặt trên tay hàng trăm triệu người dùng, nhiều hơn cả những người sở hữu máy tính Mac. Hơn thế nữa, iPod trở thành một trào lưu thời trang chính thống, mở đường cho các sản phẩm khác của Apple.
Fadell được thăng chức và bắt đầu phát triển sản phẩm mới, được tung ra vào năm 2001 và trở thành hit năm 2003. iPod trở nên yếu thế vào đầu năm 2004 bởi những chiếc điện thoại di động đã trở thành một mối nguy cơ khi chúng có thể chơi nhạc định dạng MP3. “Vậy nếu như chỉ có thể mang một thiết bị, thì bạn sẽ chọn cái nào?” Fadell nói. Và đó là lý do tại sao Motorola Rokr ra đời.
Motorola Razr và Sự Cạnh Tranh Căng Thẳng
Sự ra đời của Razr: vào năm 2004, Motorola đang sản xuất một trong những chiếc điện thoại thông dụng nhất trên thị trường, điện thoại gập siêu mỏng Razr. Giám đốc mới của hãng, Ed Zander, là một người bạn của Jobs. Ông rất thích thiết kế của chiếc điện thoại này và họ cũng tìm cách để Apple và Motorola có thể hợp tác với nhau. Và như thế chiếc điện thoại iTunes ra đời. Apple cùng Motorola đã hợp tác với nhà mạng viễn thông Singular và chiếc điện thoại mang tên Rokr được giới thiệu với công chúng vào mùa hè đó. Trước giới truyền thông, Steve Jobs tuyên bố vào năm 2005 với lý do là Apple không giỏi trong việc vượt qua các nhà mạng như Verizon và AT&T để tiếp cận người dùng cuối. Những đơn vị có tiếng nói đáng kể trong việc quyết định sản phẩm điện thoại nào sẽ được tiếp cận mạng viễn thông của họ.
Các nhà mạng hiện tại đang nằm trong mối quan hệ với các hãng sản xuất thiết bị cầm tay. Các hãng sản xuất luôn phải nhận những yêu cầu khắt khe từ các nhà mạng và sản xuất ra chiếc điện thoại như thế này thế kia. Và chúng tôi không giỏi trong việc nghe lời người khác. Thông tin rằng smartphone sẽ trở thành một sản phẩm dành cho tất cả là không đúng. Nó chỉ dành riêng cho các tín đồ công nghệ mà thôi. Thế nhưng, ở bên trong, Jobs có những tính toán của riêng mình. Một cựu nhân viên của Apple tiếp xúc với Jobs hàng ngày nói rằng câu chuyện với các nhà mạng không phải là vấn đề lớn nhất cần được giải quyết. Ông quan tâm nhiều hơn đến sự thiếu tập trung trong công ty và không tin rằng smartphone sẽ trở thành một sản phẩm dành cho tất cả mọi người. Nó chỉ dành riêng cho các tín đồ công nghệ. Bắt tay với Motorola là một cách đơn giản để vô hiệu hóa nguy cơ mà iPod đang phải đối đầu. Motorola sẽ sản xuất phần cứng, còn Apple làm phần mềm iTunes. “Nó giống như kiểu chúng ta sẽ làm thế nào để người ta có thể trải nghiệm một chút, nhưng họ vẫn sẽ phải mua một chiếc iPod,” Fadell nói. “Cho họ nếm thử mùi vị của iTunes và biến nó trở thành một chiếc iPod Smartphone khiến họ muốn nâng cấp lên iPod thật sự.” Đó là chiến lược đầu tiên được đưa ra. “Đừng vội tiếng Việt iPod bởi vì nó đang làm rất tốt nhiệm vụ của mình,” Fadell nói.
Khi sự hợp tác của hai công ty được công khai, các tin đồn về phía dư luận về sự tham gia của Apple đã nổi lên nhanh chóng với một chiếc điện thoại iPhone còn chưa được ra mắt. Các blog đã thấy nhau dự đoán về một chiếc di động viễn thông mới đang trong quá trình phát triển. Tuy nhiên, trong nội bộ Apple, hy vọng vào chiếc điện thoại Rokr đã xuống tận đáy. Fadell cho biết: “Nó tệ hại đến mức nào.” “Chúng tôi thậm chí còn không nhìn thấy nó hoạt động bình thường.” Khi sự hợp tác được công khai, các tin đồn về phía dư luận về sự tham gia của Apple đã nổi lên nhanh chóng với một chiếc điện thoại iPhone còn chưa được ra mắt. Các blog đã thấy nhau dự đoán về một chiếc di động viễn thông mới đang trong quá trình phát triển. Tuy nhiên, trong nội bộ Apple, hy vọng vào chiếc điện thoại Rokr đã xuống tận đáy. Fadell cho biết: “Nó tệ hại đến mức nào.” “Chúng tôi thậm chí còn không nhìn thấy nó hoạt động bình thường.” “Chúng tôi đã thực sự cố gắng, nhưng mọi thứ vẫn không như mong đợi,” Fadell kể lại. “Nó thậm chí còn không hoạt động một cách bình thường.”
Cuộc Chạy Đua Trong Apple
Sau màn trình diễn vào tháng 2, các dãy băng niêm phong được dán khắp nơi, cả ở tầng 2 của trụ sở Apple. Tòa nhà bị phong tỏa và cả đội đã bị giam trong đó. Nhưng họ còn rất nhiều việc phải làm. Nếu như giao diện cảm ứng là lời mở đầu, kiểu dáng là chương đầu tiên, thì câu chuyện về chiếc iPhone vẫn còn rất nhiều thứ để viết. Steve Jobs đã đầu tư vào câu chuyện này. Ông muốn trình diễn nó trước toàn bộ công ty. Apple muốn nó xuất hiện tại hội nghị 100 người đứng đầu tập đoàn Apple. Cuộc họp như thế này thỉnh thoảng mới diễn ra với tất cả những người quan trọng nhất để quyết định hướng đi cho công ty. Jobs sẽ mời những người mà ông nghĩ là đứng trong top 100 người quan trọng nhất tới một địa điểm bí mật và ở đó họ sẽ bàn về sản phẩm cũng như chiến lược cho công ty. Với những nhân viên đang nổi lên, nó sẽ là một cơ hội được ăn cả ngã về không với Steve Jobs. Buổi thuyết trình cần phải được cân nhắc cẩn thận nhiều khi tung ra sản phẩm trước công chúng. “Chúng ta sẽ có những ứng dụng gì?” “Một cuốn lịch trên điện thoại trông như thế nào?” “Thế còn Email?” Kể từ lúc đó cho đến tháng Năm, mọi thứ là một chặng đường gian khổ khác.
Cuối cùng, các nhà thiết kế và kỹ sư tài năng của Apple đã làm việc không mệt mỏi để biến chiếc điện thoại iPhone trở thành hiện thực. Chiếc điện thoại iPhone đầu tiên đã ra đời, đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong ngành công nghệ và thay đổi hoàn toàn cách chúng ta tương tác với các thiết bị di động.
