PayPal bắt đầu từ ý tưởng chuyển tiền qua Palm Pilot do Max Levchin và Peter Thiel sáng lập. Dù đối mặt nhiều khó khăn, họ nhanh chóng khám phá tầm quan trọng của thanh toán qua email, thu hút người dùng và đánh bại đối thủ. Elon Musk gia nhập với tham vọng X.com, sáp nhập cùng PayPal thành “siêu ngân hàng”. Tuy nhiên, xung đột nội bộ bùng nổ, dẫn đến cuộc “đảo chính” lật đổ Musk. Bất chấp mọi biến động, PayPal lớn mạnh, IPO thành công rồi được eBay mua lại với giá 1,5 tỷ USD. Dù trở thành đế chế thanh toán, PayPal vẫn chịu chỉ trích về phí, gian lận và chính sách gây tranh cãi. Đội ngũ cựu nhân viên – mệnh danh PayPal Mafia – tiếp tục viết nên những chương mới, góp phần thay đổi bối cảnh công nghệ toàn cầu.
Giới thiệu về PayPal
Câu chuyện về PayPal không chỉ đơn thuần là một câu chuyện khởi nghiệp thành công, mà còn là sự hòa quyện giữa cảm hứng và những góc khuất đầy kịch tính. Câu chuyện xoay quanh một nhóm người trẻ chưa đến 30 tuổi, với ít kinh nghiệm trong lĩnh vực tài chính, đã dám thách thức hệ thống ngân hàng truyền thống và tạo nên một cuộc cách mạng trong phương thức giao dịch tiền tệ. Họ kiến tạo nên một sự thay đổi lớn lao, nhưng cũng không tránh khỏi những vũng lầy của lừa đảo, bê bối và sự phản đối từ chính người sử dụng dịch vụ.
Hành trình của PayPal trải qua rất nhiều thăng trầm: đối mặt với tội phạm mạng, triển khai các chương trình khuyến mãi tặng tiền cực kỳ hào phóng, đứng bên bờ vực phá sản và thậm chí là những âm mưu nội bộ nhằm lật đổ CEO. Nhưng bất chấp mọi tranh cãi, hàng trăm triệu người vẫn tin tưởng sử dụng PayPal mỗi ngày để chuyển tiền toàn cầu. Đằng sau PayPal là “PayPal Mafia” – một mạng lưới những tỷ phú quyền lực, những người đã và đang xây dựng nên nhiều đế chế internet hùng mạnh khác. Chính sức mạnh tập trung trong tay một nhóm người nhỏ bé này đã khiến câu chuyện về PayPal trở nên vô cùng hấp dẫn và đáng để khám phá.
Sự ra đời của PayPal
Khởi nguồn từ Max Levchin
Câu chuyện bắt đầu với Max Levchin, một cậu bé 10 tuổi sống cách Chernobyl chỉ 145 km khi thảm họa hạt nhân xảy ra. Xuất thân từ một gia đình Do Thái tại Liên Xô, cuộc sống của Max vốn dĩ đã khó khăn khi nền kinh tế nước Nga suy thoái vào cuối những năm 1980. Gia đình Max quyết định di cư sang Mỹ năm 1991. Tại đây, Max bị cuốn hút bởi chiếc máy tính đầu tiên mà mình được sở hữu, tự học lập trình và phát triển các chương trình phần mềm. Suốt những năm đại học, Max không ngừng tìm cách ứng dụng internet để cải thiện cuộc sống. Anh và bạn bè viết và bán thành công hai chương trình máy tính năm 1998. Với số tiền tích lũy được, Max chuyển đến Palo Alto, California, ấp ủ giấc mơ xây dựng công ty internet của riêng mình.
Palo Alto nhanh chóng trở thành nơi hội tụ của những người trẻ đam mê công nghệ, khao khát nắm bắt cơ hội từ thời kỳ bùng nổ dot-com. Vào một ngày hè oi bức, Max quyết định tham dự một buổi diễn thuyết chỉ với mục đích “ngủ trưa” trong giảng đường mát mẻ. Nhưng thay vì chìm vào giấc ngủ, anh lại bị thu hút bởi diễn giả Peter Thiel – một nhân vật có tiếng tăm, từng thành lập công ty khởi nghiệp, quản lý quỹ đầu cơ và đầu tư vào các công ty công nghệ.
Sau buổi diễn thuyết, Max tiếp cận Peter và chia sẻ khát vọng xây dựng một công ty công nghệ. Peter tỏ ra hứng thú, hẹn gặp Max vào sáng hôm sau để thảo luận chi tiết. Trong buổi gặp mặt, Max say sưa trình bày ý tưởng, còn Peter chăm chú lắng nghe. Khi Max đề cập đến việc phát triển ứng dụng cho Palm Pilot (chiếc máy tính di động đầu tiên được sử dụng rộng rãi lúc bấy giờ), Peter thực sự bị thuyết phục. Dù ngày nay Palm Pilot có vẻ lỗi thời, nhưng vào thời điểm đó, nó là thiết bị tiên tiến, có khả năng lưu trữ danh bạ, ghi chú và lịch trình. Max nhận thấy tiềm năng to lớn của thị trường ứng dụng Palm Pilot còn bỏ ngỏ và đó chính là điều Peter Thiel đang tìm kiếm.
Từ Fieldlink đến Confinity
Năm 1998, với niềm tin vào khả năng kỹ thuật của Max, Peter quyết định đầu tư 100.000 đô la vào ý tưởng khởi nghiệp của anh. Số vốn này dùng để thành lập Fieldlink – một công ty hướng đến việc cung cấp dịch vụ bảo mật cho thiết bị Palm Pilot. Cả Peter và Max đều tràn đầy hy vọng vào tương lai dự án, nhưng thực tế phũ phàng sớm ập đến. Họ nhận ra thị trường bảo mật cho thiết bị di động còn quá non trẻ, lượng khách hàng khan hiếm, khiến công ty rơi vào khó khăn. Tình hình tồi tệ hơn khi công ty mẹ của Palm Pilot quyết định hợp tác với đối tác khác để phát triển giải pháp bảo mật riêng, khiến Fieldlink lâm vào thế buộc phải chuyển hướng kinh doanh.
Mặc dù vấp phải trở ngại lớn, Peter và Max vẫn không từ bỏ niềm tin vào tiềm năng to lớn của thiết bị di động. Họ bắt đầu tìm kiếm những ứng dụng khác cho Palm Pilot. Giữa những trăn trở, một ý tưởng đột phá lóe lên: Sử dụng Palm Pilot để chuyển và nhận tiền. Từ ý tưởng này, họ quyết định phát triển một loại “ví điện tử” trên Palm Pilot, cho phép người dùng giao dịch qua cổng hồng ngoại. Công nghệ này vào thời điểm đó được xem là mang tính cách mạng. Với hướng đi mới, Fieldlink quyết định đổi tên thành Confinity – từ ghép giữa “Confidence” (sự tự tin) và “Infinity” (vô cực), thể hiện niềm tin vào tiềm năng vô hạn của công nghệ.
Cái tên PayPal ra đời
Trong quá trình tìm kiếm một cái tên phù hợp cho ứng dụng chuyển tiền, nhóm của Max và Peter cân nhắc rất nhiều lựa chọn, từ “E-money Beam”, “Zio Momo Cash” cho đến phương án cuối cùng: PayPal. Một cái tên ngắn gọn, dễ nhớ, thậm chí còn có thể dùng như động từ (“cứ PayPal cho tôi”).
Với ý tưởng kinh doanh rõ ràng và tên gọi sẵn sàng, Peter và Max bắt đầu tuyển nhân sự. Đa số là bạn bè thời đại học, tạo nên đội ngũ trẻ trung với độ tuổi trung bình chỉ 25. Chính tinh thần đồng đội, sự nhiệt huyết và gắn kết của tập thể này đã góp phần không nhỏ vào thành công sau này.
Peter hiểu rõ tầm quan trọng của việc gọi vốn đầu tư. May mắn thay, thời điểm đó trùng với đỉnh cao của bong bóng dot-com, khi nguồn vốn đầu tư tại Thung lũng Silicon dồi dào hơn bao giờ hết. Với kế hoạch kinh doanh được chuẩn bị kỹ lưỡng, Confinity đã nhận được khoản rót vốn 4,5 triệu đô la từ Nokia Ventures. Số tiền này không chỉ giúp họ mở rộng đội ngũ, thuê văn phòng mà còn là cơ hội tuyệt vời để quảng bá công ty.
Tuy nhiên, thay vì chỉ nhận tiền chuyển khoản từ Nokia, Peter đã đề xuất một sự kiện truyền thông ấn tượng: Nokia sẽ chuyển tiền không dây vào Palm Pilot của anh trước sự chứng kiến của đông đảo báo chí, nhằm chứng minh tiềm năng thực sự của công nghệ Confinity. Vấn đề là công nghệ cổng hồng ngoại còn nhiều hạn chế và thiếu ổn định. Max và nhóm kỹ sư phải làm việc miệt mài, thức trắng nhiều đêm liền để hoàn thiện hai chiếc Palm Pilot cho sự kiện. Cuối cùng, màn trình diễn diễn ra suôn sẻ và thành công, nhận được sự hưởng ứng từ giới truyền thông. Nhưng có một người tỏ ra hoài nghi: Elon Musk, người khi đó xem tin tức về sự kiện và buông lời nhận xét: “Đó là một ý tưởng ngu ngốc. Họ sẽ thất bại.”
Sự ra đời của X.com và Elon Musk
Elon Musk và tham vọng “siêu ngân hàng kỹ thuật số”
Bạn có tin rằng một nhóm lập trình viên chưa đến 30 tuổi có thể thay đổi cả ngành tài chính thế giới? Đó chính là những gì PayPal đã làm được. Dù không có kinh nghiệm ngân hàng, họ sở hữu tầm nhìn, sự kiên trì và tinh thần sẵn sàng thử nghiệm những điều không ai dám. Từ những ngày đầu gian khó đến lúc trở thành một đế chế internet, hành trình của họ là minh chứng cho việc “tư duy đúng quan trọng hơn xuất phát điểm.”
Năm 1999, ở tuổi 27, Elon Musk đã bán công ty internet đầu tiên của mình – Zip2 – thu về khoảng 22 triệu đô la. Tuy nhiên, với Elon, số tiền này chỉ là “bệ đệm” cho một dự án mới: cải tổ toàn bộ hệ thống tài chính. Trước khi khởi nghiệp, Elon từng có thời gian thực tập tại một ngân hàng. Ông nhận thấy lĩnh vực tài chính thiếu đổi mới: các ngân hàng vẫn phụ thuộc vào hệ thống lỗi thời, tốn kém, khiến giao dịch diễn ra chậm chạp. Đa số mọi người vẫn sử dụng séc và gửi qua đường bưu điện, vô cùng bất tiện. Elon tin rằng internet có thể thay đổi hoàn toàn cục diện này, và vì ngân hàng chưa làm, ông quyết định tự mình bắt tay vào.
Ông hình dung ra một tương lai nơi mọi dịch vụ tài chính được đáp ứng trên một nền tảng duy nhất: tài khoản tiết kiệm, tài khoản vãng lai, cho vay, bảo hiểm, thế chấp, hạn mức tín dụng, quỹ tương hỗ cho đến giao dịch chứng khoán, tất cả được tích hợp trên một nền tảng trực tuyến. Vì thế, Elon đặt tên cho công ty mới của mình là X.com, với ý nghĩa là “một siêu ngân hàng kỹ thuật số” toàn năng. Elon đã mạnh dạn đầu tư phần lớn tiền thu được từ Zip2 vào X.com – một quyết định hiếm hoi ở Thung lũng Silicon, nơi các doanh nhân thường tìm kiếm nguồn vốn từ các nhà đầu tư. Sau trải nghiệm bị nhà đầu tư can thiệp quá sâu tại Zip2, Elon quyết tâm nắm quyền kiểm soát, tự đầu tư và thể hiện niềm tin tuyệt đối vào ý tưởng của mình.
Thách thức pháp lý ban đầu
Dù mang tham vọng lớn lao, X.com đối mặt với nguy cơ sụp đổ ngay từ những ngày đầu thành lập. Nhiều người cho rằng việc tích hợp mọi dịch vụ tài chính trong một công ty là bài toán pháp lý cực kỳ phức tạp, thậm chí vượt quá giới hạn cho phép. Vào thời điểm đó, Đạo luật Glass-Steagall vẫn còn hiệu lực, ngăn cấm sự hợp nhất giữa ngân hàng thương mại và ngân hàng đầu tư. Nhưng Elon Musk luôn tin rằng mình có thể vượt qua rào cản này, khẳng định với đội ngũ: “Chúng ta không nên e ngại việc phải vượt qua một số khó khăn.”
Tầm nhìn táo bạo của Elon không được chia sẻ bởi tất cả. Ông quyết định thay thế phần lớn ban lãnh đạo ban đầu, bổ nhiệm Bill Harris (cựu CEO của một công ty phần mềm tài chính danh tiếng) làm CEO và mở rộng đội ngũ phát triển. Không lâu sau, X.com bắt đầu hình thành. Họ đạt được thỏa thuận với ngân hàng Barclays cho phép khách hàng đầu tư vào quỹ tương hỗ, và một thỏa thuận với một ngân hàng cộng đồng khác giúp X.com phát hành séc và thẻ ghi nợ. Ngày 25/11/1999, X.com chính thức ra mắt. Dù còn xa so với mô hình “dịch vụ tài chính trọn gói” mà Elon Musk hình dung, đây mới chỉ là bước khởi đầu.
Cùng năm đó, X.com thuê một dãy văn phòng nhỏ tại 394 University Avenue, Palo Alto, đối diện một tiệm bánh. Thú vị ở chỗ, Confinity (công ty đang phát triển PayPal) cũng thuê văn phòng ngay bên cạnh. Nhân viên hai công ty thường xuyên chạm mặt nhau tại lối vào, nhà vệ sinh và bãi đậu xe. Giống như ứng dụng PayPal của Confinity, X.com cũng đang phát triển tính năng cho phép người dùng chuyển tiền cho nhau tức thì. Tuy vậy, ban đầu cả hai không xem nhau là đối thủ, vì Confinity tập trung vào Palm Pilot, còn X.com muốn trở thành “siêu ngân hàng kỹ thuật số” cung cấp đa dạng dịch vụ tài chính. Không ai ngờ rằng chỉ trong vài tháng, họ sẽ trở thành đối thủ trực tiếp.
Cuộc chiến thanh toán qua email
PayPal “vô tình” chuyển hướng sang email
Việc chuyển tiền qua Palm Pilot, tuy mới mẻ và được báo chí quan tâm, lại không thu hút nhiều người dùng. Người dùng có thể quên mang thiết bị, hoặc không sở hữu Palm Pilot. Trong một buổi thảo luận, Max Levchin nảy ra ý tưởng cho phép người dùng gửi tiền đến địa chỉ email. Ban đầu, đây chỉ là giải pháp tạm thời, nhưng chẳng ngờ nó trở thành tính năng cốt lõi của PayPal. Mọi người bắt đầu dùng tính năng email nhiều hơn so với Palm Pilot, vì hầu như ai cũng có email, trong khi không phải ai cũng có Palm Pilot.
Cùng thời điểm, email tại Mỹ vượt qua thư truyền thống về số lượng. Lợi thế bùng nổ email càng giúp PayPal lan tỏa nhanh chóng. Hàng ngàn người đổ xô đến dịch vụ, buộc nhóm phát triển tập trung toàn lực vào thanh toán qua email thay vì Palm Pilot. Thật trớ trêu, trong cùng tòa nhà, Elon Musk và X.com cũng đi đến kết luận tương tự: người dùng chỉ thực sự quan tâm đến tính năng thanh toán qua email. Ban đầu, Elon Musk từng nhận định chuyển tiền “chỉ là việc di chuyển các con số trong cơ sở dữ liệu,” có vẻ đơn giản. Nhưng thị trường lại “phát cuồng” về nó. Cuối cùng, X.com cũng phải chuyển hướng chú trọng thanh toán email.
Cuộc đua giành người dùng: PayPal vs. X.com
Cuối năm 1999, hai công ty văn phòng cạnh nhau, với hai kế hoạch kinh doanh ban đầu hoàn toàn khác nhau, lại cùng cung cấp dịch vụ gửi và nhận thanh toán qua email. Sự trùng hợp này châm ngòi cho cuộc cạnh tranh khốc liệt. Cả hai đều hiểu rằng thị trường thanh toán trực tuyến chỉ có chỗ cho một kẻ chiến thắng. Tất cả đều nắm rõ “hiệu ứng mạng”: giá trị của mạng lưới tăng theo cấp số nhân với số lượng người dùng. Ai cũng muốn tham gia mạng lưới phổ biến nhất. Vì vậy, cả hai đổ tiền “khủng” để thu hút khách hàng. PayPal tặng 10 đô la cho người đăng ký mới, rồi thêm 10 đô la nữa nếu người đó giới thiệu bạn bè. X.com thậm chí hào phóng hơn: 20 đô la đăng ký mới, 10 đô la cho người giới thiệu. Đó là một “canh bạc” táo bạo xem ai sẽ “cạn tiền” trước.
Ban đầu, các giám đốc tài chính lo ngại, vì phải trả tiền cho khách hàng thay vì được khách hàng trả tiền. Nhưng chiến lược “trả tiền cho mọi người đăng ký và giới thiệu” lại cực kỳ hiệu quả. Hàng loạt người dùng đổ đến. Tuy vậy, cả hai vẫn cần một trường hợp sử dụng (use case) thực tế hơn là chỉ chờ người ta đăng ký để lấy thưởng. Họ không ngờ mình sắp gặp một thị trường khổng lồ: eBay.
Cuộc chiến giành thị phần eBay
Sự xâm nhập tự nhiên vào eBay
Năm 2000, eBay là một đế chế trực tuyến hàng tỷ đô, với mô hình đấu giá độc đáo. Điểm yếu lớn của eBay là thiếu phương thức thanh toán tích hợp. Người mua – bán phải sử dụng tiền mặt, séc, chuyển khoản… khiến giao dịch chậm trễ, bất tiện. PayPal và X.com đều cung cấp thanh toán qua email, giải quyết triệt để bài toán này. Vô số người bán trên eBay ghi chú trong mục đấu giá rằng họ chấp nhận PayPal hoặc X.com. Thậm chí, cả hai dịch vụ này còn miễn phí, lại còn trả tiền thưởng cho người dùng mới và người giới thiệu. Một cơ hội quá hấp dẫn cho người bán trên eBay. Đến cuối tháng 1/2000, PayPal và X.com mỗi bên có hơn 100.000 người dùng, rồi nhanh chóng vượt 200.000. Thị trường eBay bỗng trở thành “chiến trường” mới. Điều thú vị là ban đầu PayPal và X.com không hề nhắm vào eBay, mọi thứ diễn ra “tự nhiên.” Khi nhận ra tiềm năng, họ lập tức điều chỉnh chiến lược, chạy các chiến dịch tiếp thị trực tiếp nhắm đến người dùng eBay.
Cuộc cạnh tranh càng khốc liệt: công ty nào tung tính năng mới, công ty kia lập tức sao chép hoặc cải tiến. Họ hoạt động với cường độ cao, nhân viên thường xuyên ngủ lại văn phòng. Tuy nhiên, càng tăng người dùng, càng lỗ nặng. Ví dụ, PayPal phải trả 2% phí thẻ tín dụng, lỗ gần 100.000 đô la mỗi ngày. Dự định của PayPal là về lâu dài sẽ kiếm tiền từ tài khoản doanh nghiệp, nhưng lo ngại hết vốn trước khi đạt quy mô bền vững. Còn X.com chọn chiến lược “chịu lỗ” để hút khách, hy vọng họ sẽ dùng các dịch vụ tài chính khác, nhưng người dùng chủ yếu vẫn chỉ muốn chuyển tiền miễn phí. Cả hai đều đốt tiền với tốc độ đáng báo động.
Sáp nhập và mâu thuẫn nội bộ
Dù PayPal dẫn trước về lượng người dùng, Max Levchin vẫn lo ngại tiềm lực tài chính vượt trội của X.com. Cả hai bên nhận thấy nếu cuộc đua tiếp diễn, nguy cơ phá sản sẽ cận kề. Peter Thiel (Confinity/PayPal) và Bill Harris (X.com) bắt đầu đàm phán sáp nhập. Elon Musk tỏ ra tự tin X.com sẽ thắng, nhưng Bill Harris lại cho rằng “thị trường chỉ đủ chỗ cho một công ty” và sáp nhập là giải pháp duy nhất hợp lý. Sau nhiều vòng thương thảo căng thẳng, cuối cùng đôi bên đồng ý chia tỉ lệ 50/50. Tháng 2/2000, hai công ty chính thức sáp nhập, lấy tên X.com (theo ý Elon), nhưng vẫn dùng tên PayPal cho hệ thống thanh toán email. Elon Musk trở thành Chủ tịch, Bill Harris làm CEO, Peter Thiel làm Phó chủ tịch phụ trách tài chính, Max Levchin tiếp tục là CTO.
Cứ tưởng mọi chuyện êm đẹp, nhưng vấn đề lớn phát sinh: tích hợp hệ thống công nghệ khác biệt (PayPal trên Linux, X.com trên Windows), gộp website, gộp cơ sở người dùng, gộp nhân sự – ví dụ cả hai bên đều có CFO riêng. Nhu cầu hỗ trợ khách hàng tăng vọt, hàng nghìn cuộc gọi mỗi ngày, nhân viên không đủ, công ty có lúc phải ngắt điện thoại. Những căng thẳng nội bộ bộc lộ, nhất là giữa Peter Thiel và Bill Harris. Bill muốn chấm dứt thưởng giới thiệu, bắt đầu tính phí. Peter kịch liệt phản đối. Mâu thuẫn lên đỉnh điểm khi Peter từ chức. Elon Musk và Max Levchin cũng lo ngại sự chậm chạp sau sáp nhập. Thêm nữa, Elon vẫn “ôm” ý tưởng về một công ty tài chính toàn diện, trong khi PayPal chỉ là một mảng nhỏ. Rồi Bill Harris mâu thuẫn với cả Elon, dẫn đến việc ông bị buộc phải từ chức vào tháng 5/2000. Peter Thiel quay trở lại, Elon Musk lên làm CEO.
Đối đầu eBay và cuộc “đảo chính” lật đổ Elon Musk
Cạnh tranh căng thẳng với eBay
Khi mọi đấu đá nội bộ dường như lắng xuống, PayPal bước vào giai đoạn đối đầu gay gắt với eBay. Lúc đầu, eBay ủng hộ PayPal vì giúp giao dịch nhanh hơn. Nhưng khi thấy một nửa người dùng eBay chọn PayPal, eBay nhận ra mình “mất” một nguồn doanh thu khổng lồ. eBay mua lại Billpoint (một hệ thống thanh toán) để cạnh tranh, dùng nhiều “mánh” như làm logo PayPal khó nhìn, tự động đưa Billpoint làm lựa chọn thanh toán mặc định… PayPal đáp trả bằng cách công khai số điện thoại dịch vụ khách hàng của eBay, khuyến khích người dùng gọi phàn nàn. eBay tiếp tục tung ra “Mua Ngay” (Buy It Now), mặc định Billpoint làm phương thức thanh toán. PayPal phát triển công cụ tự động điền thông tin, khuyến mại 1,5% cho người bán chỉ chấp nhận PayPal… Dù eBay cố gắng, PayPal vẫn vươn lên áp đảo. Bởi lẽ, thanh toán là trọng tâm của PayPal, còn với eBay chỉ là “phần phụ.”
Gian lận, chi phí và xung đột với Elon Musk
Chính sách thưởng chào mừng hấp dẫn và quy trình đơn giản khiến PayPal đối diện nguy cơ gian lận khổng lồ. Nhiều tài khoản giả mạo liên tiếp xuất hiện. Kẻ lừa đảo khai thác lỗ hổng để trục lợi tiền thưởng, tạo tài khoản ảo, dùng thẻ tín dụng “chùa.” PayPal bị gán mác công cụ rửa tiền, thiệt hại nặng. Max Levchin quyết tâm đối phó gian lận, phát triển một hệ thống lọc tự động, kiểm tra những hành vi bất thường, tiên phong ý tưởng tương tự CAPTCHA ngăn bot tạo tài khoản. Tuy vậy, thiệt hại vẫn lớn, mâu thuẫn giữa Elon Musk và Max Levchin ngày càng căng. Elon vẫn muốn xây PayPal 2.0 – tích hợp đầy đủ các dịch vụ tài chính như X.com. Ông yêu cầu ngừng cập nhật bản cũ, dốc toàn lực cho bản mới, chuyển nền tảng Windows. Max cùng nhiều kỹ sư phản đối, cho rằng lãng phí thời gian và bỏ bê dịch vụ cốt lõi.
Quyết định gây tranh cãi nhất của Elon là muốn xóa bỏ thương hiệu PayPal, đổi thành “X-PayPal.” Trên website, mọi dấu vết của PayPal bị xóa. Truy cập PayPal.com bị chuyển hướng sang X.com, toàn bộ vật phẩm in logo PayPal bị thay thế. Nhiều nhân viên, từng gắn bó và tự hào về PayPal, kịch liệt phản ứng. Peter Thiel và Max Levchin phản đối công khai, cho rằng PayPal đã có lượng khách hàng trung thành, thay đổi đột ngột có thể phá hủy lòng tin. Elon Musk không nhượng bộ.
Cuộc đảo chính lật đổ Elon Musk
Sự bất mãn dâng cao. Max Levchin, Peter Thiel, Reid Hoffman và một số thành viên cốt cán khác âm thầm họp, quyết loại bỏ Elon Musk. Họ lên kế hoạch gây sức ép với Hội đồng quản trị: hoặc Musk bị cách chức, hoặc họ từ chức tập thể. Họ chọn thời điểm Elon đi nghỉ tuần trăng mật vào tháng 9/2000 để hành động. Vừa rời công ty, Elon không kịp phản ứng, hội đồng quản trị bị thuyết phục bởi những cáo buộc về các quyết định “độc đoán” của Musk. Về lại công ty, Elon không thể xoay chuyển tình thế. Kết quả, ông bị phế truất, nhường ghế CEO cho Peter Thiel. Elon rơi vào trạng thái sốc, bởi ông đã đầu tư gần như toàn bộ tài sản, hy sinh cả hạnh phúc gia đình cho X.com/PayPal, cuối cùng bị “đá” ra rìa mà không kịp thanh minh.
Những bước đột phá và phát triển
Chống gian lận vượt bậc
Sau cuộc “đảo chính,” PayPal tiếp tục phát triển mạnh dưới sự điều hành của Peter Thiel. Cuối năm 2000, PayPal xử lý gần 5 triệu đô la giao dịch mỗi ngày, nhưng cũng đối mặt nạn gian lận khủng khiếp. Max Levchin dần hoàn thiện hệ thống phân tích hành vi, khóa những tài khoản đáng ngờ. Hàng trăm biến số được sử dụng, các thuật toán ngày một tinh vi. Trải qua nhiều đối đầu với tội phạm mạng, PayPal xây dựng lợi thế cạnh tranh về bảo mật dữ liệu, khiến kẻ gian “bỏ chạy” sang đối thủ khác.
Tìm kiếm mô hình lợi nhuận
Dù chống gian lận tốt hơn, PayPal vẫn cần giải quyết bài toán doanh thu. Ban đầu, họ chọn mô hình “Freemium” (miễn phí cho đại đa số, thu phí cho tính năng nâng cao) nhưng thu không đủ bù chi. Cuối cùng, PayPal buộc phải bắt buộc tất cả người dùng trả phí giao dịch – hoàn toàn ngược với lời hứa “miễn phí trọn đời.” Chính sách này hứng chịu nhiều chỉ trích, nhưng khi đối thủ cạnh tranh đã bị loại bỏ, người dùng không có lựa chọn nào khác. Đây là chiêu “dùng miễn phí để chiếm lĩnh thị trường, rồi thay đổi chính sách khi thành độc quyền.”
IPO và thương vụ eBay mua lại
Lên sàn chứng khoán
Năm 2001, PayPal đạt doanh thu 103,7 triệu đô, sở hữu hơn 12 triệu người dùng, mỗi ngày tăng 20.000 người. Công ty chuẩn bị IPO (phát hành cổ phiếu lần đầu ra công chúng). Dù đối mặt hàng loạt vụ kiện về bản quyền sáng chế, cáo buộc thiếu giấy phép ngân hàng, PayPal vẫn IPO thành công vào ngày 15/2/2002, với giá mở cửa 13 đô/cổ phiếu và đóng cửa trên 20 đô. Công ty chính thức bước lên tầm cao mới, trở thành doanh nghiệp tỷ đô.
Bị eBay thâu tóm
Chỉ hai tháng sau IPO, thế giới của PayPal thay đổi hoàn toàn. eBay – từng cạnh tranh gay gắt với PayPal – quyết định mua lại PayPal với giá 1,5 tỷ đô la (bằng cổ phiếu eBay). Lý do: người dùng trên eBay chuộng PayPal hơn Billpoint (dịch vụ thanh toán của eBay). Thương vụ kết thúc cuộc cạnh tranh dai dẳng, cho PayPal cơ hội tiếp cận lượng khách hàng khổng lồ. Nhưng nó cũng đánh dấu sự tan rã của văn hóa khởi nghiệp năng động. Nhiều nhân sự chủ chốt, gồm Peter Thiel, Max Levchin… rời công ty. Từ 2002 đến 2015, PayPal phát triển mạnh dưới “mái nhà” eBay, sau đó tách riêng, trở thành công ty độc lập. Từ năm 2015, PayPal liên tục mở rộng dịch vụ, giá trị vượt 70 tỷ đô, gấp ba lần eBay.
Mặt tối của PayPal
Uy tín sụt giảm
Dù thành công về tài chính, PayPal đang đối mặt nhiều chỉ trích. Trên trang Trustpilot, PayPal chỉ đạt 1,3 sao trung bình từ khoảng 30.000 đánh giá, bị tố lừa đảo, đánh cắp tiền, đóng băng tài khoản vô cớ và hỗ trợ khách hàng kém. Vấn đề lớn là PayPal có thể đóng băng tài khoản, giữ tiền người dùng đến 180 ngày mà không giải thích rõ ràng. Nhiều doanh nghiệp nhỏ bị tịch thu toàn bộ số tiền suốt 6 tháng, gây khủng hoảng nghiêm trọng. Bên cạnh đó, phí giao dịch của PayPal ngày càng cao, nhất là phí quy đổi ngoại tệ, gây bức xúc cho khách hàng.
Các vấn đề pháp lý và chính sách gây tranh cãi
Các tổ chức bảo vệ tài chính người tiêu dùng Mỹ cáo buộc PayPal hành vi phi đạo đức, như tự ý đăng ký tài khoản tín dụng cho người dùng không đồng ý, áp dụng lãi suất, phí phạt chậm… Năm 2022, PayPal còn cập nhật chính sách phạt 2.500 đô với người đăng tải “thông tin sai lệch.” Sự can thiệp vào quyền tự do ngôn luận khiến dư luận phản ứng dữ dội, buộc PayPal rút lại, nhưng một số điều khoản phạt vẫn tồn tại. Chính những “mặt tối” này làm xói mòn niềm tin vào PayPal, khi thị trường dịch vụ thanh toán trực tuyến có nhiều lựa chọn cạnh tranh như Stripe, Square, Wise…
PayPal Mafia – thế lực hình thành sau cuộc chiến
Đế chế của những cựu nhân viên PayPal
Đối với nhiều thành viên sáng lập, PayPal giống “lò luyện khởi nghiệp,” trang bị cho họ những bài học quý giá. Sau khi rời công ty, họ tạo nên hàng loạt tên tuổi lớn trong giới công nghệ:
- Steve Chen, Chad Hurley, Jawed Karim: Sáng lập YouTube
- Reid Hoffman: Sáng lập LinkedIn
- Russel Simmons, Jeremy Stoppelman: Đồng sáng lập Yelp
- Peter Thiel: Nhà đầu tư đầu tiên của Facebook, nhiều dự án khác
- Elon Musk: Thành lập SpaceX, Tesla, Neuralink, và mua lại Twitter…
Họ được gọi là “PayPal Mafia” – thuật ngữ do tạp chí Fortune đặt, nhằm nhấn mạnh quyền lực và tầm ảnh hưởng của nhóm này trong giới công nghệ. Dù không còn làm việc cùng nhau, nhiều người trong số họ vẫn hỗ trợ nhau, đầu tư và chia sẻ cơ hội. Ví dụ, khi SpaceX của Elon Musk đứng trước nguy cơ phá sản, quỹ đầu tư của Peter Thiel đã ra tay giúp đỡ, minh chứng cho sự gắn kết của “PayPal Mafia.”
Tương lai và di sản
PayPal Mafia đã góp phần thay đổi sâu sắc cách chúng ta mua sắm, kết nối, học tập và sống. Họ vẫn đang định hình tương lai của internet, từ AI, mạng xã hội, đến công nghệ vũ trụ. Về PayPal, sau khi tách khỏi eBay, công ty này vẫn tăng trưởng nhưng cũng đối diện nhiều thách thức về uy tín và cạnh tranh. Tinh thần khởi nghiệp năng động, sáng tạo mà PayPal từng có đang dần nhạt phai. Liệu PayPal có thể cải tổ và giành lại niềm tin người dùng, hay sẽ bị vượt qua bởi những giải pháp mới? Chặng đường sắp tới hứa hẹn đầy kịch tính, nhưng chắc chắn rằng di sản của PayPal và PayPal Mafia sẽ còn vang vọng rất lâu.
Kết luận
“PayPal” – một cái tên tưởng chừng đã quá quen thuộc, lại chứa đựng bên trong nó vô vàn thăng trầm: từ ngày đầu chật vật với ý tưởng “chuyển tiền qua Palm Pilot,” đến cuộc đối đầu khốc liệt với X.com, cuộc chiến giành giật người dùng eBay, những cuộc “đảo chính” nội bộ, cho đến cú bứt phá IPO và cuối cùng là về chung một nhà với eBay. Giờ đây, khi đã trở thành đế chế thanh toán trực tuyến toàn cầu, PayPal vẫn phải đương đầu với nhiều thử thách: từ nạn gian lận tinh vi, làn sóng chỉ trích của người dùng, đến cuộc cạnh tranh khốc liệt với các giải pháp thanh toán mới.
Dù thế nào, không thể phủ nhận PayPal là một trong những câu chuyện khởi nghiệp huyền thoại của Thung lũng Silicon. Đóng góp lớn nhất của PayPal có lẽ chính là đội ngũ sáng lập và nhân viên sau này, còn được gọi là “PayPal Mafia.” Họ đã và đang thay đổi thế giới thông qua hàng loạt dự án đầy tham vọng. Câu chuyện PayPal khép lại một chương, nhưng những chương mới vẫn tiếp tục được viết bởi chính những con người ấy, dưới các tên tuổi Tesla, SpaceX, LinkedIn, YouTube và nhiều công ty khác nữa.
